23 April 2020

Difference between revisions of "Epic Cooking: The Perfect Cook"

From Forking around with history
Jump to navigation Jump to search
 
(78 intermediate revisions by the same user not shown)
Line 1: Line 1:
{{data|24 March 2020}}
+
{{data|23 April 2020}}
 
{{Z wizytą w Soplicowie}}
 
{{Z wizytą w Soplicowie}}
  
We're coming back again to ''Pan Tadeucz'', the 19th-century national Polish epic by Adam Mickiewicz. There's still plenty of food and drink in this epic poem to discuss. In this series' previous posts we focused on the first ten books, or chapters, of ''Pan Tadeusz''; now it's time for the remaining two. There's a considerable difference between books XI and XII, and the earlier parts of the epic. First, there's a rather big leap in time. Books I to X are set within five days of the late summer of 1811; then we skip over all of autumn and winter, right into the spring of 1812 – a spring "profuse with events, pregnant with hope"<ref>{{Cyt  
+
Once again, we’re coming back to ''Pan Tadeusz'', the 19th-century Polish national epic by Adam Mickiewicz. There’s still plenty of food and drink in this epic poem to discuss. In this series’ previous posts we focused on the first ten books, or chapters; now it’s time for the remaining two. There’s a&nbsp;considerable difference between books XI and XII, and the earlier parts of the epic. First, there’s a&nbsp;leap in time: books I to X are set within five days of the late summer of 1811; then we skip over all of autumn and winter, right into the spring of 1812 – a&nbsp;spring “profuse with events, pregnant with hope”,<ref>{{Cyt  
 
  | nazwisko = Mickiewicz
 
  | nazwisko = Mickiewicz
 
  | imię    = Adam
 
  | imię    = Adam
Line 10: Line 10:
 
  | rok      = 1921
 
  | rok      = 1921
 
  | url      = https://pl.wikisource.org/wiki/Pan_Tadeusz_(wyd._1921)/całość
 
  | url      = https://pl.wikisource.org/wiki/Pan_Tadeusz_(wyd._1921)/całość
  }}, Book XI, verse 75</ref> We can also observe a change in culinary terms: in the earlier books, the characters were having their everyday breakfasts, dinners and suppers that weren't any different from those eaten by actual Polish nobility in the early 19th century – which was also what the poet could have remembered from his own youth. But in Book XI, the village of Soplicowo (pronounced ''saw-pleet-{{small|SAW}}-vaw'') is visited by the Polish soldiers serving in Napoleon's ''Grande Armée'', on their way to Moscow. A great feast is given in their honour and Gen. Jan Henryk Dąbrowski (pronounced ''dawm-{{small|BRAWF}}-skee'') requests "that for the fete, he would like Polish cooking."<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book XI, verses 107–108</ref> The magnificent banquet consists of Old Polish dishes, whose names sounded foreign even in the ears of Mickiewicz himself – let alone in those of modern Poles! We're going to have a closer look at the feast itself, as described in the epic's final book, tomorrow. Today, let's take a peek inside the kitchen managed by Tribune Hreczecha.
+
  }}, Book XI, verse 75</ref> as the poet reminisces. We can also observe a&nbsp;change in culinary terms: in the earlier books, the characters were having their everyday breakfasts, dinners and suppers that weren’t any different from those eaten by actual Polish nobility in the early 19th century – which was also what the poet could have remembered from his own youth. But in Book XI, the village of Soplicowo{{czyt|Soplicowo}} is visited by the Polish soldiers serving in Napoleon’s ''Grande Armée'', on their way to Moscow. A&nbsp;great feast is given in their honour. Gen. Jan Henryk Dąbrowski{{czyt|Jan Henryk Dąbrowski}}, the guy the Polish national anthem is about) makes a&nbsp;request “that for the fete, he would like Polish cooking.<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book XI, verses 107–108</ref> Therefore, the magnificent banquet consists of Old Polish dishes, whose names sounded foreign even in the ears of Mickiewicz himself – let alone in those of modern Poles! We’re going to have a&nbsp;closer look at the feast itself, as described in the epic’s final book, in [[Epic Cooking: The Last Old Polish Feast|the next post]]. But first, let’s take a&nbsp;peek inside the Soplicowo manor’s kitchen, managed by Tribune Hreczecha.
  
== "Hreczecha is My Name" ==
+
== “Hreczecha is My Name” ==
 
[[File:Wojski poluje na muchy.jpg|thumb|left|upright
 
[[File:Wojski poluje na muchy.jpg|thumb|left|upright
|<poem>"<i>When {{...}} unexpectedly shot
+
|<i>When {{...}} unexpectedly shot first a&nbsp;fly and, soon after, the Tribune’s fly-swat.</i><ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book II, verses 697–698</ref><br>{{small|From an illustration by Michał Elwiro Andriolli (1881)}}]]
First a fly and, soon after, the Tribune's fly-swat.</i>"<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book II, verses 697–698</ref>
 
From an illustration by Michał Elwiro Andriolli (1881).</poem>]]
 
  
Let's start by saying a few words about the Tribune himself, one of the more colourful characters in ''Pan Tadeusz''. We don't know his first name, but we do know that his surname was Hreczecha (pronounced, very roughly: ''gretch-{{small|EH}}-hah''). "Tribune" (Polish "''wojski''", Latin "''tribunus''") was a medieval title, originally used by officials who took care of knights' wives and children while their husbands were away at war; in Hreczecha's case, it was an unofficial honorific title awarded by the local gentry out of respect for the old man. A middle-income nobleman, also known as a ''grykosiej'', or "buckwheat-sower" (in fact, Hreczecha's own surname comes from "''hrechka''", the Belarusian word for buckwheat), even though he had his own estate (he could afford to give his younger daughter, Tekla, a village in dowry), he preferred to live, along with Tekla, in the household of Judge Soplica, his friend, distant relative and might-have-been son-in-law (the Judge, in his youth, had been engaged to Marta, the Tribune's elder daughter, but she died before the wedding and he never married anyone else). In Soplicowo, the Tribune had the role of a kind of seneschal, managing the Judge's domestic servants.
+
Let’s start by saying a&nbsp;few words about the Tribune himself, one of the more colourful characters in ''Pan Tadeusz''. We don’t know his first name, but we do know that his surname was Hreczecha{{czyt|Hreczecha}}. “Tribune” (Polish ''“wojski”'', Latin ''“tribunus”'') was a&nbsp;medieval title, originally used by officials who took care of knights’ wives and children while their husbands were away at war; in Hreczecha’s case, it was an unofficial honorific awarded by the local gentry out of respect for the old man. He was a&nbsp;middle-income nobleman, also known as a&nbsp;''grykosiej'', or “buckwheat-sower” (in fact, Hreczecha’s own surname comes from ''“hrechka”'', the Belarusian word for buckwheat). Even though he had his own estate (he could afford to give his younger daughter, Tekla, a&nbsp;village in dowry), he preferred to live, along with Tekla, in the household of Judge Soplica, his more affluent friend, distant relative and might-have-been son-in-law (the Judge, in his youth, had been engaged to Marta, the Tribune’s elder daughter, but she died before the wedding could take place and he would never marry anyone else). In Soplicowo, the Tribune had the role of a&nbsp;kind of seneschal, managing the Judge’s domestic servants.
  
Earlier, the Tribune "with gentry had spent his life, eating, at assemblies, {{...}} or at council meeting",<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book V, verses 427–428</ref> were he mastered the ancient art of knife-throwing. But it was in the realm of hunting that the Tribune was considered a real expert. He had learned this skill as a young man serving at the court of Tadeusz Rejtan, a Polish national hero. But the Tribune remembered him not as a model patriot, but as a master hunter. As for his choice of game, he was prone to going for two extremes: on the one hand he believed that only large animals with horns, claws or fangs were worthy of being hunted by a nobleman. In his view, chasing hares was a good sport for youngsters and servants. "Hreczecha is my name – was his saying – since King Lech, it's no habit of a single Hreczecha to follow a rabbit."<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book I, verses 816–817</ref> On the other hand, he spent a lot time hunting flies. He would always carry a fly-swat around and, when mushrooming, he picked fly agarics, only to get rid of those pesky insects!
+
Earlier, the Tribune “with gentry had spent his life, eating, at assemblies, {{...}} or at council meeting[s]”,<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book V, verses 427–428</ref> where he mastered the ancient Lithuanian art of knife throwing. But it was in the realm of hunting that the Tribune was considered a&nbsp;real expert. He had learned this skill as a&nbsp;young man serving at the court of Tadeusz Rejtan, a&nbsp;Polish national hero. The Tribune remembered him not as a&nbsp;model patriot, though, but as a&nbsp;master hunter. As for his choice of game, he would always go for one of two extremes: on the one hand he believed that only large animals with horns, claws or fangs were worthy of being hunted by a&nbsp;nobleman. In his view, chasing hares was a&nbsp;good sport for youngsters and servants. “Hreczecha is my name – was his saying – since King Lech, it’s no habit of a&nbsp;single Hreczecha to follow a&nbsp;rabbit.<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book I, verses 816–817</ref> On the other hand, he was spending a&nbsp;lot of time hunting flies. He would always carry a&nbsp;flyswatter around and, when mushroom picking (a&nbsp;popular Polish pastime, then and now), [[Epic Cooking: The Decorous Rite of the Mushroom Hunt#Mushroom War|he would forage for fly agarics]], a&nbsp;species of fungus used for killing the pesky insects.
  
The Tribune was also a big talker. He could talk for hours about astrology, flies' mating habits, local legislatures and, most of all, about hunting. The poem is interspersed with the Tribune's chatter – often in episodes as he keeps getting interrupted. He manages to finish only some of his stories by the end of the epic; there's one whose ending the poet had to tell in a footnote. Silence made the Tribune feel tired, so anytime he couldn't find anyone to converse with, he would run off to the noisy kitchen.
+
The Tribune was also a&nbsp;big talker. He could talk for hours on end about astrology, flies’ mating habits, local assemblies and, most of all, about hunting. The poem is interspersed with the Tribune’s chatter – often in episodes, as he keeps getting interrupted. He manages to finish only some of his stories by the end of the epic, but there’s also one whose ending the poet had to recount in a&nbsp;footnote. Silence made the Tribune feel tired, so whenever he couldn’t find anyone to converse with, he would run off to the noisy kitchen.
  
 
[[File:Daniel Chodowiecki, Chłopiec przy rożnie.jpg|thumb
 
[[File:Daniel Chodowiecki, Chłopiec przy rożnie.jpg|thumb
|<poem>"<i>The Tribune, that the firewood more easily should
+
|<poem><i>“The Tribune, that the firewood more easily should
 
Catch alight, bids that butter be poured on the wood
 
Catch alight, bids that butter be poured on the wood
(In a well-to-do house such waste can be forgiven).</i>"<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book XI, verses 133–135</ref>
+
(In a&nbsp;well-to-do house such waste can be forgiven).</i><ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book XI, verses 133–135</ref>
Etching by Daniel Chodowiecki (1764).</poem>]]
+
{{small|Etching by Daniel Chodowiecki (1764)}}</poem>]]
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
 
| <poem>The Tribune, {{...}}  
 
| <poem>The Tribune, {{...}}  
Peeved by silence, withdraws to the servants' domain.  
+
Peeved by silence, withdraws to the servants’ domain.  
In the kitchen would rather hear housekeeper's cries,  
+
In the kitchen would rather hear housekeeper’s cries,  
The cook's threats and blows, cookboys' vociferous replies;  
+
The cook’s threats and blows, cookboys’ vociferous replies;  
Until slowly lulled into a calm reverie  
+
Until slowly lulled into a&nbsp;calm reverie  
 
By roast joints on spits turning monotonously. </poem>
 
By roast joints on spits turning monotonously. </poem>
 
| źródło = {{Cyt  
 
| źródło = {{Cyt  
Line 41: Line 39:
 
  | imię    = Adam
 
  | imię    = Adam
 
  | inni    = translated by Marcel Weyland
 
  | inni    = translated by Marcel Weyland
  | tytuł    = Pan Tadeusz, or The Last Foray in Lithuania: A Tale of the Gentry during 1811-1812
+
  | tytuł    = Pan Tadeusz, or The Last Foray in Lithuania: A&nbsp;Tale of the Gentry during 1811-1812
 
  | url      = https://web.archive.org/web/20170707131534/http://www.antoranz.net/BIBLIOTEKA/PT051225/PanTad-eng/PT-Start.htm#CONTENTS
 
  | url      = https://web.archive.org/web/20170707131534/http://www.antoranz.net/BIBLIOTEKA/PT051225/PanTad-eng/PT-Start.htm#CONTENTS
 
  }}, Book VI, verses 64–69  
 
  }}, Book VI, verses 64–69  
Line 63: Line 61:
 
Maybe this is how he got his culinary expertise?
 
Maybe this is how he got his culinary expertise?
  
In his formative years, which he most likely spent in some Jesuit school, the Tribune must have been made to read classic epics, such as Homer's ''Illiad'' or Vergil Maro's ''Aeneid''. He wold later refer to the latter as "my friend Maro",<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book IV, verse 977</ref> even though he probably knew the <i>Aeneid</i>'s plot from scholars' commentaries rather than from the epic itself. Mickiewicz too, no doubt, had to read the same classics, in their 18th-century Polish translations, as a schoolboy. And while he didn't think very highly of these translations' poetic value, they must have left a deep impression on his memory. Take, for example, this excerpt from Book XI of ''Pan Tadeusz'':
+
In his formative years, which he most likely spent at some Jesuit school, the Tribune must have been made to read classic epics, such as Homer’s ''Iliad'' or Vergil Maro’s ''Aeneid''. He would later refer to the latter as “my friend Maro”,<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book IV, verse 977</ref> even though he probably knew the ''Aeneid'' ’s plot from scholars’ commentaries rather than from the epic itself. Mickiewicz too, no doubt, had to read the same classics, in their 18th-century Polish translations, as a&nbsp;schoolboy. And while he didn’t think very highly of these translations’ poetic value, they must have left a&nbsp;deep impression on his memory. Take, for example, this excerpt from Book XI of ''Pan Tadeusz'':
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
 
| <poem>All now slumber: the soldiers, the leaders, the host;
 
| <poem>All now slumber: the soldiers, the leaders, the host;
But the Tribune's eyes close not for sleep at his post;
+
But the Tribune’s eyes close not for sleep at his post;
 
For he plans now the feast for the following day,
 
For he plans now the feast for the following day,
 
Which will make the house famous for ever and aye {{...}}</poem>
 
Which will make the house famous for ever and aye {{...}}</poem>
Line 77: Line 75:
 
}}
 
}}
  
And now compare it with the initial verses of the second book of the ''Illiad'':
+
And now compare it with the initial verses of the second book of the ''Iliad'':
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| <poem>All now slumber: the Gods and the mortal host;
+
| <poem>All now slumbered: the Gods and the mortal host;
But Jove's eyes closed not while in his mind he tossed
+
But Jove’s eyes closed not while in his mind he tost
 
All night long his projects for how to, in Troy,
 
All night long his projects for how to, in Troy,
 
Grace Achilles and thus the Greeks to annoy.</poem>
 
Grace Achilles and thus the Greeks to annoy.</poem>
Line 99: Line 97:
 
| oryg = <poem>Inni spali, bogowie i&nbsp;ziemscy rycerze;
 
| oryg = <poem>Inni spali, bogowie i&nbsp;ziemscy rycerze;
 
Oczu tylko Jowisza sen słodki nie bierze:
 
Oczu tylko Jowisza sen słodki nie bierze:
Ale noc nad tem całą przemyśla troskliwy,
+
Ale noc nad tym całą przemyśla troskliwy,
 
Jakby Achilla uczcić, a&nbsp;zgnębić Achiwy.</poem>
 
Jakby Achilla uczcić, a&nbsp;zgnębić Achiwy.</poem>
 
| źródło-oryg = {{Cyt  
 
| źródło-oryg = {{Cyt  
Line 113: Line 111:
 
}}
 
}}
  
The rhyme is the same, but here we've got the god of all gods making plans for the Trojan War, while there we have a simple nobleman making plans for a dinner. Mind you, it's not the only such parallel; in fact, much of  ''Pan Tadeusz'' is a parody of an 18th-century Polish translation of the ''Illiad''. Interestingly, Mickiewicz is most likely to paraphrase Homer when he's writing about the Tribune. This is no coincidence; for every time the Tribune gets busy in the kitchen, we're in for some epic cooking!
+
The rhyme is the same, but here we’ve got the god of all gods making plans for the Troyan War, while there we have a&nbsp;simple nobleman making plans for a&nbsp;dinner. Mind you, it’s not the only such parallel; in fact, much of  ''Pan Tadeusz'' is a&nbsp;parody of an 18th-century Polish translation of the ''Iliad''. Interestingly, Mickiewicz is most likely to paraphrase Homer when he’s writing about the Tribune. This is no coincidence; for every time the Tribune gets busy in the kitchen, we’re in for some epic cooking!
  
== "A Dear Souvenir of Righteous Customs" ==
+
== “A Dear Souvenir of Righteous Customs” ==
 
[[File:Wojski.jpg|thumb|upright=.9
 
[[File:Wojski.jpg|thumb|upright=.9
|<poem>"<i>What the Tribune's perusal makes known, without fail
+
|<poem><i>“What the Tribune’s perusal makes known, without fail the skilled cooks at once carry all out to the letter.</i><ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book XI, verses 126–127</ref>
The skilled cooks at once carry all out to the letter.</i>"<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book XI, verses 126–127</ref>
+
{{small|Sketch by Jacek Malczewski (1871)}}</poem>]]
Szkic młodego Jacka Malczewskiego (1871).</poem>]]
 
  
Skąd Wojski czerpał pomysły na różne wymyślne dania, które miały się złożyć na ostatnią ucztę staropolską? Otóż nie polegał ani na własnej pamięci, ani na domowych notatkach, tylko ostrożnie sięgnął po starą, wydaną drukiem, książkę kucharską.
+
Where did the Tribune get his ideas for all the dishes to be served at the last Old Polish feast from? Well, he didn’t rely on his own memory, nor on any home recipës, but he carefully reached for an old printed cookbook.
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| <poem>[The Tribune] held a fly-swat, and with it drove back  
+
| <poem>[The Tribune] held a&nbsp;fly-swat, and with it drove back  
 
Greedy insects which fain would the dainties attack;  
 
Greedy insects which fain would the dainties attack;  
 
A well-wiped pair of glasses he placed on his head,  
 
A well-wiped pair of glasses he placed on his head,  
Drew a book from his bosom, unwrapped it, and read.  
+
Drew a&nbsp;book from his bosom, unwrapped it, and read.  
The volume was entitled: "The Excellent Cook",
+
The volume was entitled: “The Excellent Cook”,
 
Every known Polish dish was writ down in this book
 
Every known Polish dish was writ down in this book
 
In detail; Count of Tęczyn would have it on hand
 
In detail; Count of Tęczyn would have it on hand
When he planned those great dinners in Italy's land
+
When he planned those great dinners in Italy’s land
Which Holy Father Urban the Eighth so amazed;
+
Which Holy Father Urban the Eighth so amazed {{...}}</poem>
Karol-My-Dear-Radziwiłł on it later based
 
His reception at Nieśwież for King Stanislaus,
 
That most famous of banquets, the fame of which glows
 
In Lithuania today yet in popular tale.</poem>
 
 
| oryg = <poem>W ręku ma plackę muszą, owad lada jaki
 
| oryg = <poem>W ręku ma plackę muszą, owad lada jaki
 
Odpędza wpadający chciwie na przysmaki;
 
Odpędza wpadający chciwie na przysmaki;
 
Drugą ręką przetarte okulary włożył,
 
Drugą ręką przetarte okulary włożył,
 
Dobył z&nbsp;zanadrza księgę, odwinął, otworzył.
 
Dobył z&nbsp;zanadrza księgę, odwinął, otworzył.
Księga ta miała tytuł: "Kucharz doskonały".
+
Księga ta miała tytuł: „Kucharz doskonały”.
 
W niej spisane dokładnie wszystkie specyjały
 
W niej spisane dokładnie wszystkie specyjały
 
Stołów polskich; podług niej Hrabia na Tęczynie
 
Stołów polskich; podług niej Hrabia na Tęczynie
 
Dawał owe biesiady we włoskiej krainie,
 
Dawał owe biesiady we włoskiej krainie,
Którym się Ojciec Święty Urban Ósmy dziwił;
+
Którym się Ojciec Święty Urban Ósmy dziwił {{...}}</poem>
Podług niej później Karol Kochanku-Radziwiłł,
+
| źródło = A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book XI, verses 114–122
Gdy przyjmował w&nbsp;Nieświeżu króla Stanisława,
 
Sprawił pamiętną ową ucztę, której sława
 
Dotąd żyje na Litwie we gminnej powieści.</poem>
 
| źródło = A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book XI, verses 114–126
 
 
}}
 
}}
  
W przypisie Mickiewicz dodaje, że to "książka teraz bardzo rzadka, przed stukilkudziesiąt laty wydana przez Stanisława Czernieckiego".<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', objaśnienia poety</ref> I&nbsp;tu pojawia się problem. Książka kucharska pod tytułem ''Kucharz doskonały'' rzeczywiście istniała, ale jej pierwsze wydanie ukazało się dopiero w&nbsp;1783&nbsp;r., a&nbsp;więc nie "przed stukilkudziesiąt laty", a&nbsp;niespełna pół wieku przed ''Panem Tadeuszem''. Co więcej, jej autorem wcale nie był Stanisław Czerniecki; był to przekład francuskiej książki ''La cuisinière bourgeoise'' Menona dokonany przez Wojciecha Wielądkę, który poza tym z&nbsp;branżą gastronomiczną mało miał wspólnego. Zamiast przepisów kuchni staropolskiej, Wojski znalazłby więc w&nbsp;niej tylko francuskie nowinki kulinarne.  
+
In a&nbsp;footnote, Mickiewicz adds that it’s “now a&nbsp;very rare book, published over a&nbsp;hundred years ago by Stanisław Czerniecki{{czyt|Stanisław Czerniecki}}.<ref name=obj>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Poet’s explanatory notes, own translation</ref> And this is where it gets tricky. A&nbsp;Polish cookbook entitled ''Kucharz doskonały'' (''The Excellent Cook'' or ''The Perfect Cook'', depending on how you translate it) did exist, but it was first published only in 1783, which was less than half a&nbsp;century rather than “over a&nbsp;hundred years” before ''Pan Tadeusz''. What’s more, it wasn’t written by Stanisław Czerniecki. It was actually ''La cuisinière bourgeoise'' by Menon, translated into Polish and published by Wojciech Wielądko{{czyt|Wojciech Wielądko}}, a&nbsp;man who otherwise had little to do with catering business. All the Tribune would have found there were French culinary novelties rather than time-honoured Old Polish recipës.
  
[[File:Compendium ferculorum.jpg|thumb|left|upright=1.1
+
[[File:Compendium ferculorum.jpg|thumb|left|upright=1.15
|"''Książka teraz bardzo rzadka, przed stukilkudziesiąt laty wydana przez Stanisława Czernieckiego.''"<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', objaśnienia poety</ref><br>Egzemplarz ''Compendium ferculorum'' Stanisława Czernieckiego otwarty na dedykacji autora do księżnej Heleny Tekli Lubomirskiej.]]
+
|''“Now a&nbsp;very rare book, published over a&nbsp;hundred years ago by Stanisław Czerniecki.''<ref name=obj/><br>{{small|A copy of ''Compendium ferculorum'' by Stanisław Czerniecki opened on the author’s dedication to Princess Helena Tekla Lubomirska}}]]
  
A Czerniecki? On, owszem, był doświadczonym kuchmistrzem, organizatorem magnackich bankietów na tysiące osób i&nbsp;autorem pierwszej drukowanej polskiej książki kucharskiej. Ale ta książka – a&nbsp;właściwie książeczka, bo rzeczywiście można ją było zmieścić, jak zrobił to Wojski, w&nbsp;zanadrzu nosiła łacińsko-polski tytuł: ''Compendium ferculorum albo Zebranie potraw''. I&nbsp;właśnie w&nbsp;niej, jak zobaczymy jutro, można znaleźć przepisy na wszystkie specjały, które Wojski zaserwował na soplicowskiej uczcie.  
+
So what was it about Czerniecki? Well, he was indeed an experienced chef, responsible for setting up aristocratic banquets for thousands of guests and also the author of the <s>first</s><ref>Turns out, it wasn't the first after all. See: [[Even Older Polish Cookery for Complete Beginners]] (note added on 13 May 2024).</ref> cookbook printed in the Polish language. Only that this book or, rather, a&nbsp;booklet, as it was small enough to fit into a&nbsp;pocket on one’s chest, which was where the Tribune held it had the bilingual, Latin-Polish title: ''Compendium Ferculorum albo Zebranie potraw'' (both parts meaning ''A Collection of Dishes''). And it was – as we shall see in the next post – precisely from this book that the Tribune got the recipës for all the dishes he would serve at the great banquet in Book XII.
  
Zresztą nie tylko pomysły na opisy potraw wziął Mickiewicz z&nbsp;''Compendium''. Wzmianka o&nbsp;uczcie, którą "Hrabia na Tęczynie" wyprawił w&nbsp;Rzymie dla papieża Urbana VIII pochodzi z&nbsp;tej samej książki, a&nbsp;konkretnie – z&nbsp;dedykacji, którą Czerniecki zaadresował do swojej pracodawczyni, księżnej Heleny Tekli Lubomirskiej. Księżna Lubomirska, żona Aleksandra Michała Lubomirskiego, brała aktywny udział w&nbsp;życiu politycznym, była też wielką mecenaską sztuki. Wacław Potocki i&nbsp;Jan Andrzej Morsztyn dedykowali jej swoje poezje, a&nbsp;Czerniecki – książkę kucharską. W&nbsp;dedykacji przypomniał, jak to jej ojciec, książę Jerzy Ossoliński, kanclerz wielki koronny, w&nbsp;1633&nbsp;r. pojechał z&nbsp;misją dyplomatyczną do Rzymu. Rzeczpospolita była wtedy u&nbsp;szczytu potęgi i&nbsp;Ossoliński zamierzał uczynić w&nbsp;Wiecznym Mieście wszystko, by ten fakt nie uszedł niczyjej uwadze. W&nbsp;jego orszaku jechali husarze ze skrzydłami, muły ciągnęły wozy obite szkarłatem i&nbsp;złotogłowiem, dziesięć wielbłądów niosło bogate dary dla papieża, a&nbsp;sam książę jechał na koniu ustrojonym w&nbsp;diamenty, perły i&nbsp;rubiny, a&nbsp;podkutym złotymi podkowami – które specjalnie umocowano tak, żeby po drodze spadły i&nbsp;żeby było widać, że są ze złota. Wystawność uczty, na którą Ossoliński zaprosił papieża, była z&nbsp;pewnością niemniej osstentacyjna; Czerniecki pisał o&nbsp;niej tak:
+
Besides, it wasn’t only the recipës that Mickiewicz took from the ''Compendium''. The mention of the dinner given by the “Count of Tęczyn” to Pope Urban VIII in Rome was also inspired by the same cookbook, and specifically, by the dedication its author addressed to his employer, Princess Helena Tekla Lubomirska. Princess Lubomirska, the wife of Prince Aleksander Michał Lubomirski, took active part in Polish political life; she was also a&nbsp;great patroness of arts. Wacław Potocki and Jan Andrzej Morsztyn, whom I have quoted in some of my previous posts, dedicated their poems to her, while Czerniecki did the same with his cookbook. In the dedication, he recalled the time when, in 1633, her father, Prince Jerzy Ossoliński, Grand Chancellor of the Crown (roughly equivalent to a&nbsp;prime minister), was sent by the king of Poland as an envoy to the Holy See. At the time, the Polish Commonwealth was at the peak of its might and glory, a&nbsp;fact Ossoliński was not going to let anyone fail to notice. His retinue included the famed winged hussars, crimson-and-gold-upholstered carriages, ten camels carrying opulent presents for the pope, while the prince’s mount was dressed in diamonds, pearls and rubies, and deliberately shod with loose golden horseshoes – so that the horse could lose them along the way for everyone to see. The banquet which Ossoliński gave to the pope was without a&nbsp;doubt no less osstentatious. This is how Czerniecki described it:
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Świeżo pamiętna po dziś dzień w&nbsp;niemieckich i&nbsp;włoskich krajach, nigdy nieporównana i&nbsp;wielkiego podziwienia godna, ś[więtej] pamięci Książęcia J[ego] M[ości] Jerzego na Ossolinie, Wielkiego Kanclerza Koronnego, a&nbsp;najmilszego Rodzica W[aszej] Ks[iążęcej] M[ości], do Stolicy Apostolskiej i&nbsp;Namiestnika Chrystusowego Urbana VIII legacja, która wszystkiemu Zachodniemu Państwu, wielkim będąc podziwieniem, ogłosiła w&nbsp;rozum nieprzebranego Pana, jako i&nbsp;Splendor Dworu, niemniej i&nbsp;aparament [tj. urządzenie] stołu J[ego] M[ości], że książęta i&nbsp;panowie rzymscy uwiedzeni ciekawością na samo tylko obfitych potraw dziwowisko przychodzili, a&nbsp;widząc więcej, niż słyszeli, zdumiawszy się, odchodzili. Szczodrobliwości także nad wszystkimi potrzebnymi do ukontentowania każdego napatrzyć się nie mogli, tak dalece, że jeden z&nbsp;książąt rzymskich rzekł: dziś Rzym szczęśliwy, mając takiego posła, który swoją bytnością wszystko Państwo Rzymskie ozdobił.
+
| Still freshly remembered in German and Italian lands is the peerless and greatly impressive legacy of your dear Father, His Grace, Prince Jerzy Ossoliński of blessed memory, Grand Chancellor of the Crown, to the Holy See and to the Vicar of Christ, Urban VIII, which was greatly admired by all of the West, as was the splendor of the court and table of His Grace, so that the princes and lords of Rome, led by their curiosity, were coming to wonder at the abundance of the dishes and, having seen more than they had heard of, amazed they left. As they could not get enough of the view of this munificence, which left none unsatisfied, one of the Roman princes proclaimed, “Rome is fortunate to receive such an envoy today, who has made the Papal States brighter by his presence.”
 +
| oryg = Świeżo pamiętna po dziś dzień w&nbsp;niemieckich i&nbsp;włoskich krajach, nigdy nieporównana i&nbsp;wielkiego podziwienia godna, ś[więtej] pamięci Książęcia J[ego] M[ości] Jerzego na Ossolinie, Wielkiego Kanclerza Koronnego, a&nbsp;najmilszego Rodzica W[aszej] Ks[iążęcej] M[ości], do Stolicy Apostolskiej i&nbsp;Namiestnika Chrystusowego Urbana VIII legacja, która wszystkiemu Zachodniemu Państwu, wielkim będąc podziwieniem, ogłosiła w&nbsp;rozum nieprzebranego Pana, jako i&nbsp;Splendor Dworu, niemniej i&nbsp;aparament [tj. urządzenie] stołu J[ego] M[ości], że książęta i&nbsp;panowie rzymscy uwiedzeni ciekawością na samo tylko obfitych potraw dziwowisko przychodzili, a&nbsp;widząc więcej, niż słyszeli, zdumiawszy się, odchodzili. Szczodrobliwości także nad wszystkimi potrzebnymi do ukontentowania każdego napatrzyć się nie mogli, tak dalece, że jeden z&nbsp;książąt rzymskich rzekł: dziś Rzym szczęśliwy, mając takiego posła, który swoją bytnością wszystko Państwo Rzymskie ozdobił.
 
| źródło = {{Cyt  
 
| źródło = {{Cyt  
 
  | nazwisko = Czerniecki
 
  | nazwisko = Czerniecki
Line 173: Line 163:
 
  | rok      = 1682
 
  | rok      = 1682
 
  | strony  = [{{small|IV–VI}}]
 
  | strony  = [{{small|IV–VI}}]
  }} }}
+
  }}, own translation }}
  
 
[[File:Wjazd Ossolińskiego do Rzymu.jpg|thumb|upright=2
 
[[File:Wjazd Ossolińskiego do Rzymu.jpg|thumb|upright=2
|"''Opisywano wielekroć i&nbsp;malowano ową legację rzymską.''"<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', objaśnienia poety</ref><br>Akwaforta Stefana della Belli (1633).]]
+
|''“This Roman legation was described and depicted multiple times.''<ref name=obj/><br>{{small|Etching by Stefano della Bella (1633)}}]]
  
To, że ową ucztę przygotowano według przepisów z&nbsp;książki Czernieckiego, jest już inwencją Mickiewicza. Przecież to uczta była najpierw, a&nbsp;dopiero później Czerniecki wspomniał o&nbsp;niej w&nbsp;swej dedykacji. A&nbsp;co z&nbsp;obiadem, którym Karol Kochanku-Radziwiłł częstował króla Stanisława Augusta w&nbsp;Nieświeżu? Tu już użycie ''Compendium ferculorum'' nie było niemożliwe, choć nie ma chyba na ten temat żadnego potwierdzenia w&nbsp;źródłach. O&nbsp;uczcie tej pisał Henryk Rzewuski w&nbsp;''Pamiątkach Soplicy'',<ref>{{Cyt
+
Of course, Mickiewicz reversed the sequence of events in his poem; if Czerniecki described the Roman banquet as a&nbsp;historical fact in his cookbook, then the same banquet couldn’t have been prepared according to the instructions from the same cookbook.
| nazwisko = Rzewuski
 
| imię    = Henryk
 
| tytuł    = Pamiątki JPana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego
 
| url      = https://pl.wikisource.org/wiki/Pamiątki_JPana_Seweryna_Soplicy,_cześnika_parnawskiego/Król_Stanisław
 
| wydawca  = Wikiźródła: Wolne materiały źródłowe
 
}}</ref> które były niewątpliwą inspiracją dla Mickiewicza, ale o&nbsp;przepisach kulinarnych nie wspominał.
 
  
W każdym razie wygląda na to, że Mickiewiczowi pomieszały się dwie różne książki kucharskie (zresztą jedyne dwie, jakie wydano w&nbsp;języku polskim przed końcem XVIII&nbsp;w.) – ''Compendium ferculorum'' Czernieckiego z&nbsp;1682&nbsp;r. i&nbsp;późniejszy o&nbsp;sto lat ''Kucharz doskonały'' Wielądki. Ale dlaczego? Pomyłka to czy licencja poetycka? Być może ''Kucharz doskonały'' po prostu brzmiał w&nbsp;uszach wieszcza lepiej niż bezbarwne ''Zebranie potraw'' i&nbsp;Mickiewicz świadomie podmienił tytuł? Tylko że wtedy mógł przynajmniej wyjaśnić ów zabieg literacki w&nbsp;przypisie; jeśli tego nie zrobił, to chyba jednak dlatego, że sam był w&nbsp;błędzie. Tę hipotezę potwierdza list Edwarda Odyńca, jego towarzysza podróży po Włoszech, w&nbsp;którym wspomina, że Mickiewicz wszędzie ze sobą woził jakiś podniszczony tomik literatury kulinarnej.
+
Anyway, it looks like the poet confused two different cookery books (which are, as it happens, the only two surviving Polish-language cookbooks printed before the end of the 18th century) – Czerniecki’s ''Compendium Ferculorum'', published in 1682, and Wielądko’s ''The Perfect Cook'', published a&nbsp;hundred years later. How did this come to pass? Was it a&nbsp;mistake or poetic license? Maybe ''The Perfect Cook'' simply ringed better in the poet’s ear than the bland ''A Collection of Dishes'', so Mickiewicz switched the titles on purpose? But if so, then he could have at least explained this manipulation in a&nbsp;footnote. If he hadn’t, then perhaps it was because he was genuinely mistaken himself. This conjecture is confirmed by a&nbsp;letter written by Edward Odyniec, who travelled together with Adam Mickiewicz in Italy, where he mentions a&nbsp;worn copy of a&nbsp;piece of culinary literature that the poet always carried in his luggage.  
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Adam radził wyprawić [ucztę] czysto polsko-litewską, i&nbsp;to podług starożytnych przepisów "Doskonałego kucharza", to jest starej obdartej książki, którą jak co dobrego ma w&nbsp;podróżnej biblioteczce swojej i&nbsp;odczytuje nieraz z&nbsp;wielką przyjemnością. Ma się rozumieć, że ten projekt upadł {{...}}
+
| Adam suggested to give a&nbsp;purely Polish-Lithuanian feast, according to ancient recipës from “The Perfect Cook”, a&nbsp;tattered old book which he carries around like some treasure in his travelling library and often reads with great pleasure. Obviously, this idea fell through {{...}}
| źródło = Edward Odyniec, list z&nbsp; 28 kwietnia 1830&nbsp;r., cyt. w: {{Cyt  
+
| oryg = Adam radził wyprawić [ucztę] czysto polsko-litewską, i&nbsp;to podług starożytnych przepisów „Doskonałego kucharza”, to jest starej obdartej książki, którą jak co dobrego ma w&nbsp;podróżnej biblioteczce swojej i&nbsp;odczytuje nieraz z&nbsp;wielką przyjemnością. Ma się rozumieć, że ten projekt upadł {{...}}
 +
| źródło = Edward Odyniec, letter of 28 April 1830, quoted in: {{Cyt  
 
  | nazwisko = Jarosińska
 
  | nazwisko = Jarosińska
 
  | imię    = Izabela
 
  | imię    = Izabela
Line 198: Line 183:
 
  | rok      = 1994
 
  | rok      = 1994
 
  | strony  = 62
 
  | strony  = 62
  }} }}
+
  }}, own translation }}
  
 
[[File:Kucharz doskonały.jpg|thumb|upright=.6|left
 
[[File:Kucharz doskonały.jpg|thumb|upright=.6|left
|<poem>"<i>The volume was entitled: "The Excellent Cook",
+
|''“The volume was entitled: ''The Excellent Cook'', every known Polish dish was writ down in this book…”''<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book XI, verses 117–118</ref><br>{{small|Title page of ''Kucharz doskonały'' (''The Perfect Cook'') by Wojciech Wielądko}}]]
Every known Polish dish was writ down in this book…</i>"<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book XI, verses 117–118</ref>
 
Strona tytułowa ''Kucharza doskonałego'' Wojciecha Wielądki.</poem>]]
 
  
Znany mickiewiczolog, prof. Stanisław Pigoń, zaproponował całkiem przekonujące rozwiązanie zagadki: otóż kuchenna lektura, w&nbsp;której rozczytywał się Mickiewicz, bezskutecznie marząc o&nbsp;wyprawieniu staropolskiej uczty, to było istotnie ''Compendium ferculorum'', z&nbsp;tym że była to książka "stara,  obdarta", a&nbsp;przez to pozbawiona strony tytułowej. Mickiewicz znał więc doskonale treść dzieła i&nbsp;dedykacji oraz nazwisko autora, ale nie znał tytułu. Natomiast ''Kucharza doskonałego'' pewnie nigdy nie miał okazji czytać, ale mógł o&nbsp;nim kiedyś usłyszeć; tytuł mu się spodobał i&nbsp;zapadł w&nbsp;pamięć, a&nbsp;po latach poeta skojarzył go z&nbsp;tajemniczą skarbnicą staropolskich przepisów, która jakimś trafem dostała się w&nbsp;jego ręce.
+
Distinguished Mickiewiczologist, Prof. Stanisław Pigoń, once suggested a&nbsp;rather convincing solution to this puzzle: the book that Mickiewicz loved to read when pining for Polish cuisine and dreaming of having an actual Old Polish banquet was indeed ''Compendium ferculorum'', but it was old and tattered, and missing its title page. So Mickiewicz knew very well the contents of the work and the dedication, as well as the author’s name, but he was ignorant of the book’s title. On the other hand, he probably never read ''The Perfect Cook'', but he might have heard about it; the title could have stuck in his head and he may have later associated it with the mysterious treasure-trove of Old Polish recipës that had somehow found its way into his hands.
  
A co to był za traf? Wydaje się, że Mickiewicz zamierzał przedstawić bliżej dzieje swojego egzemplarza ''Compendium'' ustami Wojskiego. Wojski uważa bowiem swoją książkę kucharską za przedmiot na tyle cenny, by mógł być godnym podarkiem dla gen. Dąbrowskiego. I&nbsp;przy tej okazji zabiera się do nakreślenia drogi, jaką ten skarb przeszedł, zanim zbłądził do Soplicowa.
+
And how ''did'' it find its way into his hands? Well, it seems that Mickiewicz intended to tell us that through the Tribune’s mouth. The Tribune thought his cookbook so precious that he considered it a&nbsp;worthy gift for Gen. Dąbrowski. While presenting the book to the general, he was also going to recount the itinerary the book had travelled until it wandered into Soplicowo.
  
 
{{ Cytat  
 
{{ Cytat  
 
| <poem>I doubt if such occasion will come once again
 
| <poem>I doubt if such occasion will come once again
 
That we guests of such standing shall here entertain.
 
That we guests of such standing shall here entertain.
You must give many banquets, so, Sir, don't refuse
+
You must give many banquets, so, Sir, don’t refuse
 
To accept this book, General; it should come of use
 
To accept this book, General; it should come of use
 
Whenever foreign monarchs you need entertain,
 
Whenever foreign monarchs you need entertain,
Or a feast even, bah, for Napoleon ordain.
+
Or a&nbsp;feast even, bah, for Napoleon ordain.
 
But allow me, before you receive it, to tell
 
But allow me, before you receive it, to tell
 
You by what chance this volume into my hands fell.</poem>
 
You by what chance this volume into my hands fell.</poem>
Line 229: Line 212:
 
}}
 
}}
  
I w&nbsp;tym miejscu, jak zwykle, Wojskiemu przerwano, a&nbsp;na podjęcie wątku nie było więcej okazji. Apetyt na ciekawą historię już rozbudzony, a&nbsp;tu musimy obejść się smakiem! Ale nie wszystko stracone – jeśli czegoś nie ma w&nbsp;wersji kanonicznej, to może znajdziemy to w&nbsp;wyciętych scenach? Bingo! Zachował się rękopis ''Pana Tadeusza'', z&nbsp;takim oto fragmentem, który ostatecznie nie trafił do druku:
+
[[File:Pałac w&nbsp;Kopaszewie.jpg|thumb|Kopaszewo Palace, Kościan County, Greater Poland]]
  
[[File:Pałac w&nbsp;Kopaszewie.jpg|thumb|"<i>Tę książkę… zapisał… sąsiadowi swemu,<br>Co mieszkał w&nbsp;Kopaszewie – Panu Skórzewskiemu…</i>"<ref>{{Cyt  
+
Aaand this is where the Tribune got interrupted again. And there would be no later occasion to pick up the thread. Now that our appetite for an interesting story has been whetted, the dish is being snatched away from our mouths! But don’t despair, not all is lost; if something’s missing in the canonical version, then maybe we can find it in the deleted scenes? That’s right! There’s an original manuscript version of ''Pan Tadeusz'' with a&nbsp;passage that never made it into print. It says that the Tribune’s cookbook originally belonged to a&nbsp;Greater Poland nobleman called Captain Poniński who used this book to give opulent feasts. Before he died, he had given it to his neighbour, Lord Skórzewski{{czyt|Skórzewski}}, who lived in the village of Kopaszewo{{czyt|Kopaszewo}}. His widow, Lady Skórzewska, in turn, offered it to Bartek Dobrzyński, a&nbsp;Lithuanian who often travelled to Greater Poland for business. But Dobrzyński was a&nbsp;poor nobleman with a&nbsp;modest kitchen and had no use of a&nbsp;cookbook meant for aristocratic courts, so he gave it to the Tribune, for the benefit of Judge Soplica’s household.<ref>{{Cyt  
 
  | nazwisko = Mickiewicz
 
  | nazwisko = Mickiewicz
 
  | imię    = Adam
 
  | imię    = Adam
 
  | tytuł    = Pan Tadeusz
 
  | tytuł    = Pan Tadeusz
  | wydawca  = rękopis }}; cyt. w: {{Cyt  
+
  | wydawca  = manuscript }}; quoted in: {{Cyt  
 
  | nazwisko = Maciejewski
 
  | nazwisko = Maciejewski
 
  | imię    = Jarosław
 
  | imię    = Jarosław
Line 241: Line 224:
 
  | wydawca  = Wydawnictwo Poznańskie
 
  | wydawca  = Wydawnictwo Poznańskie
 
  | rok      = 1972
 
  | rok      = 1972
  | strony  = 313–314 }}; cyt. w: {{Cyt  
+
  | strony  = 313–314 }}; quoted in: {{Cyt  
 
  | nazwisko = Piechota
 
  | nazwisko = Piechota
 
  | imię    = Marek
 
  | imię    = Marek
  | tytuł    = "Pieśni ogromnych  dwanaście...": Studia i&nbsp;szkice o&nbsp;"Panu  Tadeuszu"
+
  | tytuł    = “Pieśni ogromnych  dwanaście…”: Studia i&nbsp;szkice o&nbsp;"Panu  Tadeuszu”
 
  | url      = http://www.sbc.org.pl/Content/67443/piesni_ogromnych_dwanascie.pdf
 
  | url      = http://www.sbc.org.pl/Content/67443/piesni_ogromnych_dwanascie.pdf
 
   | nazwisko r      = Ocieczek
 
   | nazwisko r      = Ocieczek
 
   | imię r          = Renarda
 
   | imię r          = Renarda
   | rozdział        = "Zabytek drogi prawych zwyczajów" – o&nbsp;książce kucharskiej, którą czytywał Mickiewicz
+
   | rozdział        = “Zabytek drogi prawych zwyczajów” – o&nbsp;książce kucharskiej, którą czytywał Mickiewicz
| wydawca  = Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
 
| miejsce  = Katowice
 
| rok      = 2000
 
| strony  = 190 }}</ref><br>Pałac w&nbsp;Kopaszewie (pow. kościański).]]
 
 
 
{{ Cytat
 
| <poem>Lecz Wojski kończył, kielich napełniając trunkiem.
 
Książka dostała mi się szczególnym trefunkiem.
 
Tę książkę, jako mówił mnie Bartek Dobrzyński,
 
Posiadał w&nbsp;Wielkopolszcze naprzód Pan Poniński.
 
Nie ów Poniński Łodzia, człowiek z&nbsp;brzydką sławą,
 
Co kraj przedawszy, umarł u&nbsp;Żyda pod ławą,
 
Lecz Poniński starosta; ten żyjąc wspaniale,
 
Podług tej książki dawał obiady i&nbsp;bale.
 
Przed  śmiercią zapisał ją sąsiadowi swemu,
 
Co mieszkał w&nbsp;Kopaszewie – Panu Skórzewskiemu,
 
Wreszcie książkę od Pana Skórzewskiego żony
 
Dostał Bartek Dobrzyński, Prusakiem rzeczony,
 
Gdy gościł w&nbsp;Wielkopolszcze. Jak zabytek drogi
 
Prawych zwyczajów, przywiózł ją w&nbsp;ojczyste progi,
 
Lecz małą ma kuchnię, człek miernego stanu,
 
Dał ją mnie – niechaj służy Wielmożnemu Panu.</poem>
 
| źródło = {{Cyt
 
| nazwisko = Mickiewicz
 
| imię    = Adam
 
| tytuł    = Pan Tadeusz
 
| wydawca  = rękopis }}; cyt. w: {{Cyt
 
| nazwisko = Maciejewski
 
| imię    = Jarosław
 
| tytuł    = Mickiewicza wielkopolskie drogi
 
| wydawca  = Wydawnictwo Poznańskie
 
| rok      = 1972
 
| strony  = 313–314  }}; cyt. w: {{Cyt
 
| nazwisko = Piechota
 
| imię    = Marek
 
| tytuł    = "Pieśni  ogromnych  dwanaście...": Studia i&nbsp;szkice o&nbsp;"Panu  Tadeuszu"
 
| url      = http://www.sbc.org.pl/Content/67443/piesni_ogromnych_dwanascie.pdf
 
  | nazwisko r      = Ocieczek
 
  | imię r          = Renarda
 
  | rozdział        = "Zabytek drogi prawych zwyczajów" – o&nbsp;książce kucharskiej, którą czytywał Mickiewicz
 
 
  | wydawca  = Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego  
 
  | wydawca  = Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego  
 
  | miejsce  = Katowice
 
  | miejsce  = Katowice
 
  | rok      = 2000
 
  | rok      = 2000
 
  | strony  = 190
 
  | strony  = 190
  }} }}
+
  }}</ref>
  
[[File:Turew - Chłapowski03.jpg|thumb|left|"''Feast befitting these guests so to Polish hearts dear…''"<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', księga XI, wersy 101–103</ref><br>
+
[[File:Turew - Chłapowski03.jpg|thumb|left|Turew Palace, Kościan County, Greater Poland]]
Pałac w&nbsp;Turwi (pow. kościański).]]
 
  
Ten wielkopolski wątek nie jest bynajmniej przypadkowy. Mickiewicz przebywał tam w&nbsp;1831&nbsp;r., kiedy w&nbsp;Kongresówce trwało powstanie listopadowe. Pragnął przyłączyć się do powstania, ale granica między zaborami rosyjskim i&nbsp;pruskim była na tyle szczelnie chroniona, że utknął na dobrych kilka miesięcy w&nbsp;Wielkim Księstwie Poznańskim; powstanie zdążyło już dawno upaść, a&nbsp;wieszcz nadal krążył po dworkach szlacheckich w&nbsp;okolicach Kościana i&nbsp;Jarocina, zwiedzając, romansując i&nbsp;pisząc poezje. Liczne opisy szczegółów z&nbsp;życia rzekomo litewskiej szlachty, które odnajdziemy w&nbsp; ''Panu Tadeuszu'', to tak naprawdę wynik obserwacji, które poeta poczynił właśnie w&nbsp;Wielkopolsce. Książka kucharska, którą Mickiewicz woził w&nbsp;swojej biblioteczce podróżnej, rzeczywiście była wcześniej własnością starosty kopanickiego Antoniego Ponińskiego, który podarował ją Ludwikowi Skórzewskiemu, a&nbsp;wdowa po nim, Honorata Skórzewska, dała ją w&nbsp;prezencie – nie, nie Bartkowi Dobrzyńskiemu, ale samemu Mickiewiczowi, kiedy ten gościł w&nbsp;Kopaszewie.<ref>{{Cyt  
+
There’s nothing random about this Greater Poland connection. This region of western Poland is where Mickiewicz stayed for a&nbsp;few months in 1831, while an anti-Russian uprising was raging in the Russian partition of Poland. He wished to join the insurgency, but the border between Russian and Prussian partitions was guarded so well that he got stuck in Greater Poland, that is, on the Prussian side. The uprising had been long quelled when Mickiewicz was still visiting the noble manors of the Prussian partition, sightseeing, romancing and writing poetry. Many of the details of everyday life, allegedly typical for Lithuanian nobility, that you will find in ''Pan Tadeusz'' are actually the result of the observations the poet made in Greater Poland. And his precious cookbook – “a dear souvenir of righteous customs”, as he wrote in the deleted passage – really did once belong to an Antoni Poniński, who gifted it to Ludwik Skórzewski and whose widow, Honorata Skórzewska, gave it as a&nbsp;present to… no, not to Bartek Dobrzyński, but to Mickiewicz himself, while he was a&nbsp;guest at Kopaszewo.<ref>{{Cyt  
 
  | nazwisko = Kuźmiński
 
  | nazwisko = Kuźmiński
 
  | imię    = Andrzej
 
  | imię    = Andrzej
Line 309: Line 251:
 
  }}</ref>
 
  }}</ref>
  
Tam też usłyszał o&nbsp;uroczystej uczcie, którą w&nbsp;1812&nbsp;r. w pobliskiej Turwi wystawił starosta kościański Józef Chłapowski dla szwadronu 1. Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarskiej (elitarnej jednostki armii napoleońskiej, złożonej wyłącznie z&nbsp;polskiej szlachty), którym dowodził jego syn, Dezydery Chłapowski.<ref>A. Kuźmiński, ''op. cit.'', s. 126</ref> Mickiewicz przeniósł tę wielkopolską ucztę do Soplicowa, wzbogacając ją o&nbsp;staropolskie ''menu'' inspirowane zbiorem przepisów, który zachował na pamiątkę pobytu w&nbsp;Wielkopolsce.
+
This was also where he heard the tales of a&nbsp;great banquet of 1812, which Józef Chłapowski, Captain of Kościan, gave in the nearby palace of Turew{{czyt|Turew}}, to the soldiers of the 1st Light Cavalry Regiment of the Imperial Guard (an elite unit of Napoleon’s army, made up exclusively of Polish noblemen), his son, Dezydery Chłapowski, among them.<ref>A. Kuźmiński, ''op. cit.'', p. 126</ref> Mickiewicz would then poetically transfer this feast from Turew, Greater Poland, to Soplicowo, Lithuania, while also enhancing it with an Old Polish menu inspired by a&nbsp;cookery book he had kept as a&nbsp;dear souvenir of his stay in Lady Skórzewska’s manor.
  
== Tribune, the Perfect Cook ==
+
== In the Tribune’s Kitchen ==
Czasu na przygotowanie uczty miał Wojski mało. Wojsko zajechało do Soplicowa po wieczór, a&nbsp;uroczysty obiad miał się odbyć następnego dnia po południu. W&nbsp;rzeczywistości takie przedsięwzięcie byłoby logistycznie niemożliwe, ale w&nbsp;poemacie nie takie rzeczy się udają. Robota w&nbsp;soplicowskiej kuchni wrzała więc przez całą noc i&nbsp;cały dzień. Jak wyglądała w&nbsp;niej organizacja pracy?
+
The Tribune had precious little time to prepare the feast. The army arrived in Soplicowo in the evening and the ceremonial dinner was to take place in the afternoon of the following day. Such a&nbsp;feat would have been impossible in real life, but in the poem it’s barely an inconvenience. Anyway, the kitchen was bustling with work all night and all day. How was this work organised?
  
[[File:Wandalin_Strzałecki, Wojski.jpg|thumb
+
[[File:{{#setmainimage:Wandalin_Strzałecki, Wojski.jpg}}|thumb
|<poem>"<i>Among the smoke's coils, like a white mother-dove,
+
|<poem><i>“Among the smoke’s coils, like a&nbsp;white mother-dove, the white cap of the head-chef flashed, gleaming, above.</i><ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book XI, verses 407–408</ref>
The white cap of the head-chef flashed, gleaming, above.</i>"<ref>A. Mickiewicz, ''op. cit.'', Book XI, verses 407–408</ref>
+
{{small|Detail of a&nbsp;painting by Wandalin Strzałecki (1884)}}</poem>]]
Fragment obrazu Wandalina Strzałeckiego (1884).</poem>]]
 
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
Line 323: Line 264:
 
The Tribune some cooks quickly from neighbours collects;  
 
The Tribune some cooks quickly from neighbours collects;  
 
Soon has five, and they labour, while he them directs.  {{...}}
 
Soon has five, and they labour, while he them directs.  {{...}}
What the Tribune's perusal makes known, without fail
+
What the Tribune’s perusal makes known, without fail
 
The skilled cooks at once carry all out to the letter.
 
The skilled cooks at once carry all out to the letter.
 
The work hums, on the tables some fifty knives clatter,
 
The work hums, on the tables some fifty knives clatter,
Line 329: Line 270:
 
These with wood, those with pailfuls of milk or wine hurry,
 
These with wood, those with pailfuls of milk or wine hurry,
 
Into pots pour, and cauldrons; steam gushes; two fellows
 
Into pots pour, and cauldrons; steam gushes; two fellows
Take a seat by the range and work hard at the bellows.</poem>
+
Take a&nbsp;seat by the range and work hard at the bellows.</poem>
 
| oryg = <poem>Choć spóźniona pora,
 
| oryg = <poem>Choć spóźniona pora,
 
Wojski zebrał co prędzej z&nbsp;sąsiedztwa kucharzy;
 
Wojski zebrał co prędzej z&nbsp;sąsiedztwa kucharzy;
Line 343: Line 284:
 
}}
 
}}
  
Mamy tu zatem jednego kuchmistrza (w tej roli oczywiście Wojski), dowodzącego pięcioma kucharzami, którzy z&nbsp;kolei wydają polecenia kuchcikom. Jeśli w&nbsp;ruchu było równocześnie "pięćdziesiąt nożów", to na jednego kucharza musiało przypadać co najmniej dziesięciu kuchcików, którzy wykonywali w&nbsp;kuchni całą brudną robotę. Wojski tylko stał na środku i&nbsp;odczytywał przepisy na głos, pilnując, żeby zostały wykonane, jak należy: weźmij, pokraj, nalej, uwarz, weźmij, pokraj, nalej, uwarz…
+
So there was one master chef (with the Tribune in this role, obviously), commanding five cooks, who, in turn, shouted orders to scullions, who were doing all the dirty work. If fifty knives were clattering at the same time, then there must have been at least ten scullions to every cook. The Tribune, meanwhile, was just standing in the middle, reading the recipës aloud and making sure they were “carried all out to the letter”: take, chop, pour, boil, take, chop, pour, boil…
  
Kuchmistrz, rzecz jasna, musiał mieć na sobie stosowny do swej funkcji strój:
+
Naturally, the master chef must been dressed appropriately for his role:
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| <poem>As the chef, a white apron he tied round his waist,  
+
| <poem>As the chef, a&nbsp;white apron he tied round his waist,  
Pushed his sleeves to his elbows, a white nightcap placed  
+
Pushed his sleeves to his elbows, a&nbsp;white nightcap placed  
 
On his head {{...}}</poem>
 
On his head {{...}}</poem>
 
| oryg = <poem>Jako kuchmistrz białym się fartuchem opasał,
 
| oryg = <poem>Jako kuchmistrz białym się fartuchem opasał,
Line 356: Line 297:
 
}}
 
}}
  
I znowu, ten biały fartuch nie wziął się tylko z&nbsp;wyobraźni Mickiewicza. Kuchmistrz Hreczecha jest niemal żywcem przeniesiony do poematu z&nbsp;zawartej w&nbsp;''Compendium ferculorum'' "instrukcji o&nbsp;kuchmistrzu", wedle której:
+
Again, the white apron didn’t just spring out of the poet’s imagination, for Master Chef Hrechecha is taken straight out of the “Instruction for the Master Chef” contained in ''Compendium Ferculorum''. It reads as follows:
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Ma {{...}} kuchmistrz {{...}} kucharzów w&nbsp;posłuszeństwie, poczciwości, trzeźwości trzymać i&nbsp;ochędóstwie całym {{...}} A&nbsp;sam ma być do tego powodem ochędożny, trzeźwy, czujny, wierny, a&nbsp;nade wszystko panu swemu życzliwy i&nbsp;prędki. {{...}} Kucharz ma być ochędożny z&nbsp;czupryną {{...}} wyczesaną, z&nbsp;ogoloną głową, rękami umytymi, paznokciami oberżnionymi, opasany fartuchem białym, trzeźwy, nieswarliwy, pokorny, chyży, smak dobrze rozumiejący, {{...}} a&nbsp;nade wszystko wszystkim usługujący.
+
| The master chef should keep his cooks obedient, honest, sober and tidy. {{...}} And he should be setting an example himself, by being neat and clean, sober, attentive, loyal and, most of all, dedicated to his lord and brisk. {{...}} A&nbsp;cook should be tidy, his hair combed, face clean-shaven, hands well-scrubbed, fingernails trimmed, and wearing a&nbsp;white apron; he should be sober, mild-tempered, submissive, quick, well-versed in matters of taste, {{...}} and, above all, willing to serve everyone.
| źródło = S. Czerniecki, ''op. cit.'', s. 9–10
+
| oryg = Ma {{...}} kuchmistrz {{...}} kucharzów w&nbsp;posłuszeństwie, poczciwości, trzeźwości trzymać i&nbsp;ochędóstwie całym {{...}} A&nbsp;sam ma być do tego powodem ochędożny, trzeźwy, czujny, wierny, a&nbsp;nade wszystko panu swemu życzliwy i&nbsp;prędki. {{...}} Kucharz ma być ochędożny z&nbsp;czupryną {{...}} wyczesaną, z&nbsp;ogoloną głową, rękami umytymi, paznokciami oberżnionymi, opasany fartuchem białym, trzeźwy, nieswarliwy, pokorny, chyży, smak dobrze rozumiejący, {{...}} a&nbsp;nade wszystko wszystkim usługujący.
 +
| źródło = S. Czerniecki, ''op. cit.'', p. 9–10, own translation
 
}}
 
}}
  
Nawiasem mówiąc, zastanawia trochę, że słowo "trzeźwość" pojawia się w&nbsp;tej instrukcji aż trzy razy. Najwyraźniej stereotypowy kucharz miał w&nbsp;czasach staropolskich skłonność do nadużywania alkoholu. Najbardziej obrazowo przedstawia to niezawodny Jędrzej Kitowicz:
+
By the way, it’s quite telling that the word “sober” appears three times in this instruction. It seems that the stereotypical cook of Old Polish times had a&nbsp;tendency to tipple a&nbsp;little too much. The Reverend Jędrzej Kitowicz, as always, describes the problem in a&nbsp;most vivid way:
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Wina {{...}} zaczęto używać do potraw, {{...}} którego część do potrawy, a&nbsp;dwie części wlał kucharz do gardła. I&nbsp;gdy kucharz wołał wina do ozora, prawdę mówił, że go potrzebował do ozora, ale do swego, nie do wołowego. Niechżeby mu nie dodano czego podług jego woli, z&nbsp;umysłu zepsuł potrawę, udając, iż nie miał zadosyć ingrediencji, których do takiego smaku potrzebował.
+
| Wine {{...}} began to be used in cooking {{...}} One part for the dish, and two parts down the gullet of the cook. And when the cook called for wine, he was telling the truth when he said he needed it for the tongue – but for his own, not for the tongue of beef. And were he to be denied anything he requested, he would ruin the dish on purpose, pretending that he didn’t have the proper ingredients needed to season it.
 
| źródło = {{Cyt  
 
| źródło = {{Cyt  
 +
| nazwisko = Kitowicz
 +
| imię    = Jędrzej
 +
| inni    = Oscar E. Swan (trans.)
 +
| tytuł    = Customs and Culture in Poland under the Last Saxon King
 +
| url      = https://books.google.pl/books?id=M_2ZDwAAQBAJ&lpg=PP1&pg=PA276
 +
| wydawca  = Central European University Press
 +
| miejsce  = Budapest – New York
 +
| rok      = 2019
 +
| strony  = 274
 +
}}
 +
| oryg = Wina {{...}} zaczęto używać do potraw, {{...}} którego część do potrawy, a&nbsp;dwie części wlał kucharz do gardła. I&nbsp;gdy kucharz wołał wina do ozora, prawdę mówił, że go potrzebował do ozora, ale do swego, nie do wołowego. Niechżeby mu nie dodano czego podług jego woli, z&nbsp;umysłu zepsuł potrawę, udając, iż nie miał zadosyć ingrediencji, których do takiego smaku potrzebował.
 +
| źródło-oryg = {{Cyt
 
  | nazwisko = Kitowicz
 
  | nazwisko = Kitowicz
 
  | imię    = Jędrzej  
 
  | imię    = Jędrzej  
Line 380: Line 334:
 
  }} }}
 
  }} }}
  
[[File:Küchenmeister Italien 17 Jh.jpg|thumb|"''Gdy kucharz wołał wina do ozora, prawdę mówił, że go potrzebował do ozora, ale do swego, nie do wołowego.''"<ref>{{Cyt  
+
[[File:Küchenmeister Italien 17 Jh.jpg|thumb|''“When the cook called for wine, he was telling the truth when he said he needed it for the tongue – but for his own, not for the tongue of beef.''<ref>{{Cyt  
 
  | nazwisko = Kitowicz
 
  | nazwisko = Kitowicz
 
  | imię    = Jędrzej  
 
  | imię    = Jędrzej  
Line 391: Line 345:
 
  | tom      = 3
 
  | tom      = 3
 
  | strony  = 155
 
  | strony  = 155
  }}</ref><br>Obraz anonimowego włoskiego malarza z&nbsp;XVII&nbsp;w.]]
+
  }}</ref><br>{{small|Painted by an anonymous 17th-century Italian artist}}]]
  
Problem wiecznie pijanego personelu kuchennego odnajdziemy również w&nbsp;''Panu Tadeuszu'' – na magnackim dworze Stolnika Horeszki:
+
We can also see the issue of ever-drunk kitchen staff in ''Pan Tadeusz''; specifically, at the court of a&nbsp;great lord, Pantler Horeszko:
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
Line 403: Line 357:
 
}}
 
}}
  
Ale nie w&nbsp;idyllicznym Soplicowie. Tutaj wszystko chodziło jak w&nbsp;zegarku, a jeśli "kucharz doskonały" kiedykolwiek istniał, to był nim nie kto inny, jak Wojski Hreczecha. Efekt mógł być tylko jeden: wymarzona przez Mickiewicza, a&nbsp;zrealizowana tylko na kartach ''Pana Tadeusza'', idealna uczta polsko-litewska.  
+
But in the ideally idyllic Soplicowo this would have been unthinkable. Here everything worked like a&nbsp;charm. If a&nbsp;“perfect cook” ever existed, then it must have been none other than Tribune Hreczecha himself. The effect? A&nbsp;perfect Old Polish-Lithuanian banquet, just as Mickiewicz dreamed it, but realised only on the pages of ''Pan Tadeusz''.
  
Idealna, czyli jaka?
+
So what was this perfect feast like?
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| <poem>Two things a generous lord to a feast can impart,
+
| <poem>Two things a&nbsp;generous lord to a&nbsp;feast can impart,
Unite in Soplicowo: there's plenty, and art.</poem>
+
Unite in Soplicowo: there’s plenty, and art.</poem>
 
|oryg =  <poem>Dwie rzeczy, których hojny pan uczty szuka,
 
|oryg =  <poem>Dwie rzeczy, których hojny pan uczty szuka,
 
Łączą się w&nbsp;Soplicowie: dostatek i&nbsp;sztuka.</poem>
 
Łączą się w&nbsp;Soplicowie: dostatek i&nbsp;sztuka.</poem>
Line 415: Line 369:
 
}}
 
}}
  
Dostatek tam niewątpliwie był, skoro Wojski pozwalał nawet lać stopione masło na drewno, żeby lepiej się paliło. Ilość i&nbsp;różnorodność mięs, ryb i&nbsp;przypraw mogła przyprawić o&nbsp;zawrót głowy. Można by nawet powiedzieć, że to nie tylko dostatek, ale wręcz zbytek którego na wielkopańskich ucztach wcale nie unikano. Czerniecki, który uważał, że "zawsze {{...}} ''melius abundare quam deficere''" (lepiej mieć za dużo niż za mało),<ref>S. Czerniecki, ''op. cit.'', s. 44</ref> tłumaczył takie podejście w&nbsp;ten oto sposób:
+
Plenty there was for sure. The Tribune even allowed to pour melted butter on wood, so it would burn brighter. The choice of meats and fishes could make your head spin. It wasn’t just plenty, it was excess which wasn’t exactly avoided at lordly banquets. Czerniecki maintained that ''“melius abundare quam deficere”'', or “it’s always better to have too much than too little.”<ref>S. Czerniecki, ''op. cit.'', s. 44</ref> This is how he explained this attitude:
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| A&nbsp;jego [tj. kuchmistrza] jest powinność {{...}} żeby zbytku nie uczynić, który jednak zbytek mierny [tj. w&nbsp;miarę] potrzebny jest, bo jest ozdobą autorów bankietu, według starej przypowieści: lepiej mieć za talar szkody, niżeli za pół grosza wstydu. Na to umiejętny kuchmistrz pamiętać powinien, żeby głupim skąpstwem panu swemu wstydu nie uczynił.
+
| It is the master chef’s duty {{...}} not to overspend, although a&nbsp;certain degree of overspending is needed, as it highlights the host’s generosity. According to an old proverb, it’s better to incur a&nbsp;thaler’s worth of loss than a&nbsp;halfpenny’s worth of embarrassment. A&nbsp;skilled chef should keep this in mind, not to disgrace his lord with foolish parsimony.
| źródło = S. Czerniecki, ''op. cit.'', s. 7
+
| oryg = A&nbsp;jego [tj. kuchmistrza] jest powinność {{...}} żeby zbytku nie uczynić, który jednak zbytek mierny [tj. w&nbsp;miarę] potrzebny jest, bo jest ozdobą autorów bankietu, według starej przypowieści: lepiej mieć za talar szkody, niżeli za pół grosza wstydu. Na to umiejętny kuchmistrz pamiętać powinien, żeby głupim skąpstwem panu swemu wstydu nie uczynił.
 +
| źródło = S. Czerniecki, ''op. cit.'', p. 7, own translation
 
}}
 
}}
  
[[File:Czerniecki do czytelnika.jpg|thumb|"''Ludzie… się w&nbsp;smakach różnych kochają…''"<ref>S. Czerniecki, ''op. cit.'', s. [{{small|VIII}}]</ref>]]
+
[[File:Czerniecki do czytelnika.jpg|thumb|''“Among the attributes of human nature there is love for diverse flavours…”''<ref>S. Czerniecki, ''op. cit.'', s. [{{small|VIII}}]</ref><br>{{small|An excerpt of the original (1682) edition of ''Compendium Ferculorum''}}]]
  
A sztuka? Tu Czerniecki też nie miał wątpliwości: kunszt kulinarny to coś więcej niż tylko sposób na zaspokojenie głodu, łakomstwa czy próżności. To także pełnoprawna dziedzina sztuki, na której trzeba się znać, by należycie ją docenić.  
+
And what about art? Czerniecki had no doubt that culinary craftsmanship is much more than just a&nbsp;way to satisfy someone’s hunger, greed or vanity. It is a&nbsp;full-blown type of art that you won’t fully appreciate without proper training and education.
  
 
{{ Cytat
 
{{ Cytat
| Między wszystkimi własnościami ludzkimi i&nbsp;te mają ludzie z&nbsp;natury atrybuta, że się w&nbsp;smakach różnych kochają, nie tylko z&nbsp;apetytu, ale też z&nbsp;biegłości, umiejętności i&nbsp;wiadomości.
+
| Among the attributes of human nature there is love for diverse flavours, not only out of appetite, but also due to one’s intellect, skill and knowledge.
| źródło = S. Czerniecki, ''op. cit.'', s. [{{small|VIII}}]
+
| oryg = Między wszystkimi własnościami ludzkimi i&nbsp;te mają ludzie z&nbsp;natury atrybuta, że się w&nbsp;smakach różnych kochają, nie tylko z&nbsp;apetytu, ale też z&nbsp;biegłości, umiejętności i&nbsp;wiadomości.
 +
| źródło = S. Czerniecki, ''op. cit.'', p. [{{small|VIII}}], own translation
 
}}
 
}}
  
A co z&nbsp;tego połączenia dostatku ze sztuką wyszło – zobaczymy jutro.
+
So what came out of this marriage of plenty and art? That we shall see in the next post.
 +
 
 
{{clear}}
 
{{clear}}
 
{{Przypisy}}
 
{{Przypisy}}
Line 440: Line 397:
 
   | nazwisko r      = Barłowska
 
   | nazwisko r      = Barłowska
 
   | imię r          = Maria  
 
   | imię r          = Maria  
   | rozdział        = Poselstwo Jerzego Ossolińskiego do Rzymu w&nbsp;1633&nbsp;r.
+
   | rozdział        = Jerzy Ossoliński’s legacy to Rome in 1633
   | adres rozdziału = https://www.wilanow-palac.pl/poselstwo_jerzego_ossolinskiego_do_rzymu_w_1633_r.html
+
   | adres rozdziału = https://www.wilanow-palac.pl/jerzy_ossolinski_s_legacy_to_rome_in_1633.html
 
  | wydawca  = Muzeum Pałacu Króla Jana III w&nbsp;Wilanowie
 
  | wydawca  = Muzeum Pałacu Króla Jana III w&nbsp;Wilanowie
 
  | miejsce  = Warszawa
 
  | miejsce  = Warszawa
  | data    = 22 kwietnia 2014
+
  | data    = 17 August 2015
 
  }}
 
  }}
 
* {{Cyt  
 
* {{Cyt  
Line 450: Line 407:
 
  | nazwisko = Czerniecki
 
  | nazwisko = Czerniecki
 
  | imię    = Stanisław
 
  | imię    = Stanisław
  | inni    = Jarosław Dumanowski, Magdalena Spychaj (red.)
+
  | inni    = Jarosław Dumanowski, Magdalena Spychaj (eds.)
 
  | wydawca  = Muzeum Pałacu Króla Jana III w&nbsp;Wilanowie
 
  | wydawca  = Muzeum Pałacu Króla Jana III w&nbsp;Wilanowie
 
  | miejsce  = Warszawa
 
  | miejsce  = Warszawa
Line 479: Line 436:
 
   | adres rozdziału = http://akant.org/archiwum/53-archiwum-miesiecznik-literacki-akant-2013/akant-2013-nr-5/3234-andrzej-lewandowski-trojanie-w-soplicowie
 
   | adres rozdziału = http://akant.org/archiwum/53-archiwum-miesiecznik-literacki-akant-2013/akant-2013-nr-5/3234-andrzej-lewandowski-trojanie-w-soplicowie
 
  | wydawca  = Towarzystwo Inicjatyw Kulturalnych
 
  | wydawca  = Towarzystwo Inicjatyw Kulturalnych
  | data    = 28 maja 2013  
+
  | data    = 28 May 2013  
 
  }}
 
  }}
 
* {{Cyt  
 
* {{Cyt  
 
  | nazwisko = Piechota
 
  | nazwisko = Piechota
 
  | imię    = Marek
 
  | imię    = Marek
  | tytuł    = "Pieśni ogromnych dwanaście…": Studia i&nbsp;szkice o&nbsp;"Panu Tadeuszu"
+
  | tytuł    = “Pieśni ogromnych dwanaście…”: Studia i&nbsp;szkice o&nbsp;"Panu Tadeuszu”
 
  | url      = http://www.sbc.org.pl/Content/67443/piesni_ogromnych_dwanascie.pdf
 
  | url      = http://www.sbc.org.pl/Content/67443/piesni_ogromnych_dwanascie.pdf
 
  | wydawca  = Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
 
  | wydawca  = Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego
Line 491: Line 448:
 
  }}
 
  }}
 
** {{Cyt  
 
** {{Cyt  
  | tytuł    = "Pieśni ogromnych dwanaście…"
+
  | tytuł    = “Pieśni ogromnych dwanaście…”
 
   | nazwisko r      = Nowak
 
   | nazwisko r      = Nowak
 
   | imię r          = Zbigniew Jerzy
 
   | imię r          = Zbigniew Jerzy
   | rozdział        = Kilka uwag o&nbsp;Wojskim w&nbsp;świetle autografów "Pana Tadeusza"
+
   | rozdział        = Kilka uwag o&nbsp;Wojskim w&nbsp;świetle autografów “Pana Tadeusza”
 
  | strony  = 13–31
 
  | strony  = 13–31
 
  }}
 
  }}
 
** {{Cyt  
 
** {{Cyt  
  | tytuł    = "Pieśni ogromnych dwanaście…"
+
  | tytuł    = “Pieśni ogromnych dwanaście…”
 
   | nazwisko r      = Ocieczek
 
   | nazwisko r      = Ocieczek
 
   | imię r          = Renarda
 
   | imię r          = Renarda
   | rozdział        = "Zabytek drogi prawych zwyczajów" – o&nbsp;książce kucharskiej, którą czytywał Mickiewicz
+
   | rozdział        = “Zabytek drogi prawych zwyczajów” – o&nbsp;książce kucharskiej, którą czytywał Mickiewicz
 
  | strony  = 171–191
 
  | strony  = 171–191
 
  }}
 
  }}
  
{{Nawigacja|poprz=Packages of Goodness}}
+
{{Nawigacja|poprz=Packages of Goodness|nast=Epic Cooking: The Last Old Polish Feast}}
 
{{Komentarze}}
 
{{Komentarze}}
  
Line 519: Line 476:
 
[[Category: Wacław Potocki]]
 
[[Category: Wacław Potocki]]
 
[[Category: Henryk Rzewuski]]
 
[[Category: Henryk Rzewuski]]
[[Category: Stanisław August]]
+
[[Category:Stanislaus Augustus]]
 
[[Category: Urban VIII]]
 
[[Category: Urban VIII]]
 
[[Category: Publius Vergilius Maro]]
 
[[Category: Publius Vergilius Maro]]
 
[[Category: Wojciech Wielądko]]
 
[[Category: Wojciech Wielądko]]
[[Category: Early modern period]]
+
[[Category: Early Modern Period]]
 
[[Category: 19th century]]
 
[[Category: 19th century]]
  
 
[[pl:Z wizytą w Soplicowie: W kuchni Wojskiego]]
 
[[pl:Z wizytą w Soplicowie: W kuchni Wojskiego]]

Latest revision as of 14:32, 14 May 2024

This post is part of the series:
Epic Cooking
Food and Drink in “Pan Tadeusz”,
the Polish National Epic
Forking around in Soplicowo
This post is part of the series:
Epic Cooking
Food and Drink in “Pan Tadeusz”,
the Polish National Epic
Forking around in Soplicowo

Once again, we’re coming back to Pan Tadeusz, the 19th-century Polish national epic by Adam Mickiewicz. There’s still plenty of food and drink in this epic poem to discuss. In this series’ previous posts we focused on the first ten books, or chapters; now it’s time for the remaining two. There’s a considerable difference between books XI and XII, and the earlier parts of the epic. First, there’s a leap in time: books I to X are set within five days of the late summer of 1811; then we skip over all of autumn and winter, right into the spring of 1812 – a spring “profuse with events, pregnant with hope”,[1] as the poet reminisces. We can also observe a change in culinary terms: in the earlier books, the characters were having their everyday breakfasts, dinners and suppers that weren’t any different from those eaten by actual Polish nobility in the early 19th century – which was also what the poet could have remembered from his own youth. But in Book XI, the village of Soplicowo🔊 is visited by the Polish soldiers serving in Napoleon’s Grande Armée, on their way to Moscow. A great feast is given in their honour. Gen. Jan Henryk Dąbrowski🔊, the guy the Polish national anthem is about) makes a request “that for the fete, he would like Polish cooking.”[2] Therefore, the magnificent banquet consists of Old Polish dishes, whose names sounded foreign even in the ears of Mickiewicz himself – let alone in those of modern Poles! We’re going to have a closer look at the feast itself, as described in the epic’s final book, in the next post. But first, let’s take a peek inside the Soplicowo manor’s kitchen, managed by Tribune Hreczecha.

“Hreczecha is My Name”

When […] unexpectedly shot first a fly and, soon after, the Tribune’s fly-swat.[3]
From an illustration by Michał Elwiro Andriolli (1881)

Let’s start by saying a few words about the Tribune himself, one of the more colourful characters in Pan Tadeusz. We don’t know his first name, but we do know that his surname was Hreczecha🔊. “Tribune” (Polish “wojski”, Latin “tribunus”) was a medieval title, originally used by officials who took care of knights’ wives and children while their husbands were away at war; in Hreczecha’s case, it was an unofficial honorific awarded by the local gentry out of respect for the old man. He was a middle-income nobleman, also known as a grykosiej, or “buckwheat-sower” (in fact, Hreczecha’s own surname comes from “hrechka”, the Belarusian word for buckwheat). Even though he had his own estate (he could afford to give his younger daughter, Tekla, a village in dowry), he preferred to live, along with Tekla, in the household of Judge Soplica, his more affluent friend, distant relative and might-have-been son-in-law (the Judge, in his youth, had been engaged to Marta, the Tribune’s elder daughter, but she died before the wedding could take place and he would never marry anyone else). In Soplicowo, the Tribune had the role of a kind of seneschal, managing the Judge’s domestic servants.

Earlier, the Tribune “with gentry had spent his life, eating, at assemblies, […] or at council meeting[s]”,[4] where he mastered the ancient Lithuanian art of knife throwing. But it was in the realm of hunting that the Tribune was considered a real expert. He had learned this skill as a young man serving at the court of Tadeusz Rejtan, a Polish national hero. The Tribune remembered him not as a model patriot, though, but as a master hunter. As for his choice of game, he would always go for one of two extremes: on the one hand he believed that only large animals with horns, claws or fangs were worthy of being hunted by a nobleman. In his view, chasing hares was a good sport for youngsters and servants. “Hreczecha is my name – was his saying – since King Lech, it’s no habit of a single Hreczecha to follow a rabbit.”[5] On the other hand, he was spending a lot of time hunting flies. He would always carry a flyswatter around and, when mushroom picking (a popular Polish pastime, then and now), he would forage for fly agarics, a species of fungus used for killing the pesky insects.

The Tribune was also a big talker. He could talk for hours on end about astrology, flies’ mating habits, local assemblies and, most of all, about hunting. The poem is interspersed with the Tribune’s chatter – often in episodes, as he keeps getting interrupted. He manages to finish only some of his stories by the end of the epic, but there’s also one whose ending the poet had to recount in a footnote. Silence made the Tribune feel tired, so whenever he couldn’t find anyone to converse with, he would run off to the noisy kitchen.

“The Tribune, that the firewood more easily should
Catch alight, bids that butter be poured on the wood
(In a well-to-do house such waste can be forgiven).”
[6]
Etching by Daniel Chodowiecki (1764)

The Tribune, […]
Peeved by silence, withdraws to the servants’ domain.
In the kitchen would rather hear housekeeper’s cries,
The cook’s threats and blows, cookboys’ vociferous replies;
Until slowly lulled into a calm reverie
By roast joints on spits turning monotonously.

Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz, or The Last Foray in Lithuania: A Tale of the Gentry during 1811-1812, translated by Marcel Weyland, Book VI, verses 64–69

Wojski, […]
Znudzony ciszą, idzie pomiędzy czeladkę.
Woli w kuchennej słuchać ochmistrzyni krzyków,
Gróźb i razów kucharza, hałasu kuchcików;
Aż go powoli wprawił w przyjemne marzenie
Ruch jednostajny rożnów, kręcących pieczenie.

Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie: Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem, Lwów-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1921, księga VI, wersy 64–69

Original text:

Wojski, […]
Znudzony ciszą, idzie pomiędzy czeladkę.
Woli w kuchennej słuchać ochmistrzyni krzyków,
Gróźb i razów kucharza, hałasu kuchcików;
Aż go powoli wprawił w przyjemne marzenie
Ruch jednostajny rożnów, kręcących pieczenie.

Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie: Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem, Lwów-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1921, księga VI, wersy 64–69

Maybe this is how he got his culinary expertise?

In his formative years, which he most likely spent at some Jesuit school, the Tribune must have been made to read classic epics, such as Homer’s Iliad or Vergil Maro’s Aeneid. He would later refer to the latter as “my friend Maro”,[7] even though he probably knew the Aeneid ’s plot from scholars’ commentaries rather than from the epic itself. Mickiewicz too, no doubt, had to read the same classics, in their 18th-century Polish translations, as a schoolboy. And while he didn’t think very highly of these translations’ poetic value, they must have left a deep impression on his memory. Take, for example, this excerpt from Book XI of Pan Tadeusz:

All now slumber: the soldiers, the leaders, the host;
But the Tribune’s eyes close not for sleep at his post;
For he plans now the feast for the following day,
Which will make the house famous for ever and aye […]

— A. Mickiewicz, op. cit., Book XI, verses 99–102

Spali: gospodarz domu, wodze i żołnierze;
Oczu tylko Wojskiego sen słodki nie bierze,
Bo Wojski ma na jutro biesiadę wyprawić,
Którą chce dom Sopliców na wiek wieków wsławić […]


Original text:

Spali: gospodarz domu, wodze i żołnierze;
Oczu tylko Wojskiego sen słodki nie bierze,
Bo Wojski ma na jutro biesiadę wyprawić,
Którą chce dom Sopliców na wiek wieków wsławić […]

And now compare it with the initial verses of the second book of the Iliad:

All now slumbered: the Gods and the mortal host;
But Jove’s eyes closed not while in his mind he tost
All night long his projects for how to, in Troy,
Grace Achilles and thus the Greeks to annoy.

— own paraphrase based on: Homer: Iliads, English translation by Thomas Hobbes; in: Thomas Hobbes: The English Works, edited by Sir William Molesworth, vol. X, London: Longman, Brown, Green, and Longman, 1839–1845

Inni spali, bogowie i ziemscy rycerze;
Oczu tylko Jowisza sen słodki nie bierze:
Ale noc nad tym całą przemyśla troskliwy,
Jakby Achilla uczcić, a zgnębić Achiwy.

Homer: Iliada, Polish translation by Franciszek Ksawery Dmochowski, vol. I, Warszawa: w Drukarni Xięży Piarów, 1804, p. 135

Original text:

Inni spali, bogowie i ziemscy rycerze;
Oczu tylko Jowisza sen słodki nie bierze:
Ale noc nad tym całą przemyśla troskliwy,
Jakby Achilla uczcić, a zgnębić Achiwy.

Homer: Iliada, Polish translation by Franciszek Ksawery Dmochowski, vol. I, Warszawa: w Drukarni Xięży Piarów, 1804, p. 135

The rhyme is the same, but here we’ve got the god of all gods making plans for the Troyan War, while there we have a simple nobleman making plans for a dinner. Mind you, it’s not the only such parallel; in fact, much of Pan Tadeusz is a parody of an 18th-century Polish translation of the Iliad. Interestingly, Mickiewicz is most likely to paraphrase Homer when he’s writing about the Tribune. This is no coincidence; for every time the Tribune gets busy in the kitchen, we’re in for some epic cooking!

“A Dear Souvenir of Righteous Customs”

“What the Tribune’s perusal makes known, without fail the skilled cooks at once carry all out to the letter.”[8]
Sketch by Jacek Malczewski (1871)

Where did the Tribune get his ideas for all the dishes to be served at the last Old Polish feast from? Well, he didn’t rely on his own memory, nor on any home recipës, but he carefully reached for an old printed cookbook.

[The Tribune] held a fly-swat, and with it drove back
Greedy insects which fain would the dainties attack;
A well-wiped pair of glasses he placed on his head,
Drew a book from his bosom, unwrapped it, and read.
The volume was entitled: “The Excellent Cook”,
Every known Polish dish was writ down in this book
In detail; Count of Tęczyn would have it on hand
When he planned those great dinners in Italy’s land
Which Holy Father Urban the Eighth so amazed […]

— A. Mickiewicz, op. cit., Book XI, verses 114–122

W ręku ma plackę muszą, owad lada jaki
Odpędza wpadający chciwie na przysmaki;
Drugą ręką przetarte okulary włożył,
Dobył z zanadrza księgę, odwinął, otworzył.
Księga ta miała tytuł: „Kucharz doskonały”.
W niej spisane dokładnie wszystkie specyjały
Stołów polskich; podług niej Hrabia na Tęczynie
Dawał owe biesiady we włoskiej krainie,
Którym się Ojciec Święty Urban Ósmy dziwił […]


Original text:

W ręku ma plackę muszą, owad lada jaki
Odpędza wpadający chciwie na przysmaki;
Drugą ręką przetarte okulary włożył,
Dobył z zanadrza księgę, odwinął, otworzył.
Księga ta miała tytuł: „Kucharz doskonały”.
W niej spisane dokładnie wszystkie specyjały
Stołów polskich; podług niej Hrabia na Tęczynie
Dawał owe biesiady we włoskiej krainie,
Którym się Ojciec Święty Urban Ósmy dziwił […]

In a footnote, Mickiewicz adds that it’s “now a very rare book, published over a hundred years ago by Stanisław Czerniecki🔊.”[9] And this is where it gets tricky. A Polish cookbook entitled Kucharz doskonały (The Excellent Cook or The Perfect Cook, depending on how you translate it) did exist, but it was first published only in 1783, which was less than half a century rather than “over a hundred years” before Pan Tadeusz. What’s more, it wasn’t written by Stanisław Czerniecki. It was actually La cuisinière bourgeoise by Menon, translated into Polish and published by Wojciech Wielądko🔊, a man who otherwise had little to do with catering business. All the Tribune would have found there were French culinary novelties rather than time-honoured Old Polish recipës.

“Now a very rare book, published over a hundred years ago by Stanisław Czerniecki.”[9]
A copy of Compendium ferculorum by Stanisław Czerniecki opened on the author’s dedication to Princess Helena Tekla Lubomirska

So what was it about Czerniecki? Well, he was indeed an experienced chef, responsible for setting up aristocratic banquets for thousands of guests and also the author of the first[10] cookbook printed in the Polish language. Only that this book – or, rather, a booklet, as it was small enough to fit into a pocket on one’s chest, which was where the Tribune held it – had the bilingual, Latin-Polish title: Compendium Ferculorum albo Zebranie potraw (both parts meaning A Collection of Dishes). And it was – as we shall see in the next post – precisely from this book that the Tribune got the recipës for all the dishes he would serve at the great banquet in Book XII.

Besides, it wasn’t only the recipës that Mickiewicz took from the Compendium. The mention of the dinner given by the “Count of Tęczyn” to Pope Urban VIII in Rome was also inspired by the same cookbook, and specifically, by the dedication its author addressed to his employer, Princess Helena Tekla Lubomirska. Princess Lubomirska, the wife of Prince Aleksander Michał Lubomirski, took active part in Polish political life; she was also a great patroness of arts. Wacław Potocki and Jan Andrzej Morsztyn, whom I have quoted in some of my previous posts, dedicated their poems to her, while Czerniecki did the same with his cookbook. In the dedication, he recalled the time when, in 1633, her father, Prince Jerzy Ossoliński, Grand Chancellor of the Crown (roughly equivalent to a prime minister), was sent by the king of Poland as an envoy to the Holy See. At the time, the Polish Commonwealth was at the peak of its might and glory, a fact Ossoliński was not going to let anyone fail to notice. His retinue included the famed winged hussars, crimson-and-gold-upholstered carriages, ten camels carrying opulent presents for the pope, while the prince’s mount was dressed in diamonds, pearls and rubies, and deliberately shod with loose golden horseshoes – so that the horse could lose them along the way for everyone to see. The banquet which Ossoliński gave to the pope was without a doubt no less osstentatious. This is how Czerniecki described it:

Still freshly remembered in German and Italian lands is the peerless and greatly impressive legacy of your dear Father, His Grace, Prince Jerzy Ossoliński of blessed memory, Grand Chancellor of the Crown, to the Holy See and to the Vicar of Christ, Urban VIII, which was greatly admired by all of the West, as was the splendor of the court and table of His Grace, so that the princes and lords of Rome, led by their curiosity, were coming to wonder at the abundance of the dishes and, having seen more than they had heard of, amazed they left. As they could not get enough of the view of this munificence, which left none unsatisfied, one of the Roman princes proclaimed, “Rome is fortunate to receive such an envoy today, who has made the Papal States brighter by his presence.”
Stanisław Czerniecki: Compendium ferculorum albo Zebranie potraw, Kraków: w drukarni Jerzego i Mikołaja Schedlów, 1682, p. [IV–VI], own translation
Świeżo pamiętna po dziś dzień w niemieckich i włoskich krajach, nigdy nieporównana i wielkiego podziwienia godna, ś[więtej] pamięci Książęcia J[ego] M[ości] Jerzego na Ossolinie, Wielkiego Kanclerza Koronnego, a najmilszego Rodzica W[aszej] Ks[iążęcej] M[ości], do Stolicy Apostolskiej i Namiestnika Chrystusowego Urbana VIII legacja, która wszystkiemu Zachodniemu Państwu, wielkim będąc podziwieniem, ogłosiła w rozum nieprzebranego Pana, jako i Splendor Dworu, niemniej i aparament [tj. urządzenie] stołu J[ego] M[ości], że książęta i panowie rzymscy uwiedzeni ciekawością na samo tylko obfitych potraw dziwowisko przychodzili, a widząc więcej, niż słyszeli, zdumiawszy się, odchodzili. Szczodrobliwości także nad wszystkimi potrzebnymi do ukontentowania każdego napatrzyć się nie mogli, tak dalece, że jeden z książąt rzymskich rzekł: dziś Rzym szczęśliwy, mając takiego posła, który swoją bytnością wszystko Państwo Rzymskie ozdobił.

Original text:
Świeżo pamiętna po dziś dzień w niemieckich i włoskich krajach, nigdy nieporównana i wielkiego podziwienia godna, ś[więtej] pamięci Książęcia J[ego] M[ości] Jerzego na Ossolinie, Wielkiego Kanclerza Koronnego, a najmilszego Rodzica W[aszej] Ks[iążęcej] M[ości], do Stolicy Apostolskiej i Namiestnika Chrystusowego Urbana VIII legacja, która wszystkiemu Zachodniemu Państwu, wielkim będąc podziwieniem, ogłosiła w rozum nieprzebranego Pana, jako i Splendor Dworu, niemniej i aparament [tj. urządzenie] stołu J[ego] M[ości], że książęta i panowie rzymscy uwiedzeni ciekawością na samo tylko obfitych potraw dziwowisko przychodzili, a widząc więcej, niż słyszeli, zdumiawszy się, odchodzili. Szczodrobliwości także nad wszystkimi potrzebnymi do ukontentowania każdego napatrzyć się nie mogli, tak dalece, że jeden z książąt rzymskich rzekł: dziś Rzym szczęśliwy, mając takiego posła, który swoją bytnością wszystko Państwo Rzymskie ozdobił.
“This Roman legation was described and depicted multiple times.”[9]
Etching by Stefano della Bella (1633)

Of course, Mickiewicz reversed the sequence of events in his poem; if Czerniecki described the Roman banquet as a historical fact in his cookbook, then the same banquet couldn’t have been prepared according to the instructions from the same cookbook.

Anyway, it looks like the poet confused two different cookery books (which are, as it happens, the only two surviving Polish-language cookbooks printed before the end of the 18th century) – Czerniecki’s Compendium Ferculorum, published in 1682, and Wielądko’s The Perfect Cook, published a hundred years later. How did this come to pass? Was it a mistake or poetic license? Maybe The Perfect Cook simply ringed better in the poet’s ear than the bland A Collection of Dishes, so Mickiewicz switched the titles on purpose? But if so, then he could have at least explained this manipulation in a footnote. If he hadn’t, then perhaps it was because he was genuinely mistaken himself. This conjecture is confirmed by a letter written by Edward Odyniec, who travelled together with Adam Mickiewicz in Italy, where he mentions a worn copy of a piece of culinary literature that the poet always carried in his luggage.

Adam suggested to give a purely Polish-Lithuanian feast, according to ancient recipës from “The Perfect Cook”, a tattered old book which he carries around like some treasure in his travelling library and often reads with great pleasure. Obviously, this idea fell through […]
— Edward Odyniec, letter of 28 April 1830, quoted in: Izabela Jarosińska: Kuchnia polska i romantyczna, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1994, p. 62, own translation
Adam radził wyprawić [ucztę] czysto polsko-litewską, i to podług starożytnych przepisów „Doskonałego kucharza”, to jest starej obdartej książki, którą jak co dobrego ma w podróżnej biblioteczce swojej i odczytuje nieraz z wielką przyjemnością. Ma się rozumieć, że ten projekt upadł […]

Original text:
Adam radził wyprawić [ucztę] czysto polsko-litewską, i to podług starożytnych przepisów „Doskonałego kucharza”, to jest starej obdartej książki, którą jak co dobrego ma w podróżnej biblioteczce swojej i odczytuje nieraz z wielką przyjemnością. Ma się rozumieć, że ten projekt upadł […]
“The volume was entitled: The Excellent Cook, every known Polish dish was writ down in this book…”[11]
Title page of Kucharz doskonały (The Perfect Cook) by Wojciech Wielądko

Distinguished Mickiewiczologist, Prof. Stanisław Pigoń, once suggested a rather convincing solution to this puzzle: the book that Mickiewicz loved to read when pining for Polish cuisine and dreaming of having an actual Old Polish banquet was indeed Compendium ferculorum, but it was old and tattered, and missing its title page. So Mickiewicz knew very well the contents of the work and the dedication, as well as the author’s name, but he was ignorant of the book’s title. On the other hand, he probably never read The Perfect Cook, but he might have heard about it; the title could have stuck in his head and he may have later associated it with the mysterious treasure-trove of Old Polish recipës that had somehow found its way into his hands.

And how did it find its way into his hands? Well, it seems that Mickiewicz intended to tell us that through the Tribune’s mouth. The Tribune thought his cookbook so precious that he considered it a worthy gift for Gen. Dąbrowski. While presenting the book to the general, he was also going to recount the itinerary the book had travelled until it wandered into Soplicowo.

I doubt if such occasion will come once again
That we guests of such standing shall here entertain.
You must give many banquets, so, Sir, don’t refuse
To accept this book, General; it should come of use
Whenever foreign monarchs you need entertain,
Or a feast even, bah, for Napoleon ordain.
But allow me, before you receive it, to tell
You by what chance this volume into my hands fell.

— A. Mickiewicz, op. cit., Book XII, verses 217–224

Nie wiem, czy się podobna okazyja zdarzy
Częstować w Soplicowie takich dygnitarzy.
Widzę, że Pan Jenerał na biesiadach zna się.
Niechaj przyjmie tę książkę, ona Panu zda się,
Gdy będziesz dla monarchów zagranicznych grona
Dawał ucztę, ba, nawet dla Napoleona.
Ale pozwól, nim księgę tę Panu poświęcę,
Niech powiem, jakim trafem wpadła w moje ręce.


Original text:

Nie wiem, czy się podobna okazyja zdarzy
Częstować w Soplicowie takich dygnitarzy.
Widzę, że Pan Jenerał na biesiadach zna się.
Niechaj przyjmie tę książkę, ona Panu zda się,
Gdy będziesz dla monarchów zagranicznych grona
Dawał ucztę, ba, nawet dla Napoleona.
Ale pozwól, nim księgę tę Panu poświęcę,
Niech powiem, jakim trafem wpadła w moje ręce.

Kopaszewo Palace, Kościan County, Greater Poland

Aaand this is where the Tribune got interrupted again. And there would be no later occasion to pick up the thread. Now that our appetite for an interesting story has been whetted, the dish is being snatched away from our mouths! But don’t despair, not all is lost; if something’s missing in the canonical version, then maybe we can find it in the deleted scenes? That’s right! There’s an original manuscript version of Pan Tadeusz with a passage that never made it into print. It says that the Tribune’s cookbook originally belonged to a Greater Poland nobleman called Captain Poniński who used this book to give opulent feasts. Before he died, he had given it to his neighbour, Lord Skórzewski🔊, who lived in the village of Kopaszewo🔊. His widow, Lady Skórzewska, in turn, offered it to Bartek Dobrzyński, a Lithuanian who often travelled to Greater Poland for business. But Dobrzyński was a poor nobleman with a modest kitchen and had no use of a cookbook meant for aristocratic courts, so he gave it to the Tribune, for the benefit of Judge Soplica’s household.[12]

Turew Palace, Kościan County, Greater Poland

There’s nothing random about this Greater Poland connection. This region of western Poland is where Mickiewicz stayed for a few months in 1831, while an anti-Russian uprising was raging in the Russian partition of Poland. He wished to join the insurgency, but the border between Russian and Prussian partitions was guarded so well that he got stuck in Greater Poland, that is, on the Prussian side. The uprising had been long quelled when Mickiewicz was still visiting the noble manors of the Prussian partition, sightseeing, romancing and writing poetry. Many of the details of everyday life, allegedly typical for Lithuanian nobility, that you will find in Pan Tadeusz are actually the result of the observations the poet made in Greater Poland. And his precious cookbook – “a dear souvenir of righteous customs”, as he wrote in the deleted passage – really did once belong to an Antoni Poniński, who gifted it to Ludwik Skórzewski and whose widow, Honorata Skórzewska, gave it as a present to… no, not to Bartek Dobrzyński, but to Mickiewicz himself, while he was a guest at Kopaszewo.[13]

This was also where he heard the tales of a great banquet of 1812, which Józef Chłapowski, Captain of Kościan, gave in the nearby palace of Turew🔊, to the soldiers of the 1st Light Cavalry Regiment of the Imperial Guard (an elite unit of Napoleon’s army, made up exclusively of Polish noblemen), his son, Dezydery Chłapowski, among them.[14] Mickiewicz would then poetically transfer this feast from Turew, Greater Poland, to Soplicowo, Lithuania, while also enhancing it with an Old Polish menu inspired by a cookery book he had kept as a dear souvenir of his stay in Lady Skórzewska’s manor.

In the Tribune’s Kitchen

The Tribune had precious little time to prepare the feast. The army arrived in Soplicowo in the evening and the ceremonial dinner was to take place in the afternoon of the following day. Such a feat would have been impossible in real life, but in the poem it’s barely an inconvenience. Anyway, the kitchen was bustling with work all night and all day. How was this work organised?

“Among the smoke’s coils, like a white mother-dove, the white cap of the head-chef flashed, gleaming, above.”[15]
Detail of a painting by Wandalin Strzałecki (1884)

Although it was late,
The Tribune some cooks quickly from neighbours collects;
Soon has five, and they labour, while he them directs. […]
What the Tribune’s perusal makes known, without fail
The skilled cooks at once carry all out to the letter.
The work hums, on the tables some fifty knives clatter,
Small scullions, black as Satan, run, bustle and scurry,
These with wood, those with pailfuls of milk or wine hurry,
Into pots pour, and cauldrons; steam gushes; two fellows
Take a seat by the range and work hard at the bellows.

— A. Mickiewicz, op. cit., Book XI, verses 109–110, 124–132

Choć spóźniona pora,
Wojski zebrał co prędzej z sąsiedztwa kucharzy;
Pięciu ich było; służą, on sam gospodarzy. […]
Co Wojski wyczytawszy pojmie i obwieści,
To natychmiast kucharze robią umiejętni.
Wre robota, pięćdziesiąt nożów w stoły tętni,
Zwijają się kuchciki, czarne jak szatany:
Ci niosą drwa, ci z mlekiem i z winem sagany,
Leją w kotły, skowrody, w rondle. Dym wybucha;
Dwóch kuchcików przy piecu siedzi, w mieszki dmucha.


Original text:

Choć spóźniona pora,
Wojski zebrał co prędzej z sąsiedztwa kucharzy;
Pięciu ich było; służą, on sam gospodarzy. […]
Co Wojski wyczytawszy pojmie i obwieści,
To natychmiast kucharze robią umiejętni.
Wre robota, pięćdziesiąt nożów w stoły tętni,
Zwijają się kuchciki, czarne jak szatany:
Ci niosą drwa, ci z mlekiem i z winem sagany,
Leją w kotły, skowrody, w rondle. Dym wybucha;
Dwóch kuchcików przy piecu siedzi, w mieszki dmucha.

So there was one master chef (with the Tribune in this role, obviously), commanding five cooks, who, in turn, shouted orders to scullions, who were doing all the dirty work. If fifty knives were clattering at the same time, then there must have been at least ten scullions to every cook. The Tribune, meanwhile, was just standing in the middle, reading the recipës aloud and making sure they were “carried all out to the letter”: take, chop, pour, boil, take, chop, pour, boil…

Naturally, the master chef must been dressed appropriately for his role:

As the chef, a white apron he tied round his waist,
Pushed his sleeves to his elbows, a white nightcap placed
On his head […]

— A. Mickiewicz, op. cit., Book XI, verses 111–113

Jako kuchmistrz białym się fartuchem opasał,
Wdział szlafmycę, a ręce do łokciów zakasał […]


Original text:

Jako kuchmistrz białym się fartuchem opasał,
Wdział szlafmycę, a ręce do łokciów zakasał […]

Again, the white apron didn’t just spring out of the poet’s imagination, for Master Chef Hrechecha is taken straight out of the “Instruction for the Master Chef” contained in Compendium Ferculorum. It reads as follows:

The master chef should keep his cooks obedient, honest, sober and tidy. […] And he should be setting an example himself, by being neat and clean, sober, attentive, loyal and, most of all, dedicated to his lord and brisk. […] A cook should be tidy, his hair combed, face clean-shaven, hands well-scrubbed, fingernails trimmed, and wearing a white apron; he should be sober, mild-tempered, submissive, quick, well-versed in matters of taste, […] and, above all, willing to serve everyone.
— S. Czerniecki, op. cit., p. 9–10, own translation
Ma […] kuchmistrz […] kucharzów w posłuszeństwie, poczciwości, trzeźwości trzymać i ochędóstwie całym […] A sam ma być do tego powodem ochędożny, trzeźwy, czujny, wierny, a nade wszystko panu swemu życzliwy i prędki. […] Kucharz ma być ochędożny z czupryną […] wyczesaną, z ogoloną głową, rękami umytymi, paznokciami oberżnionymi, opasany fartuchem białym, trzeźwy, nieswarliwy, pokorny, chyży, smak dobrze rozumiejący, […] a nade wszystko wszystkim usługujący.

Original text:
Ma […] kuchmistrz […] kucharzów w posłuszeństwie, poczciwości, trzeźwości trzymać i ochędóstwie całym […] A sam ma być do tego powodem ochędożny, trzeźwy, czujny, wierny, a nade wszystko panu swemu życzliwy i prędki. […] Kucharz ma być ochędożny z czupryną […] wyczesaną, z ogoloną głową, rękami umytymi, paznokciami oberżnionymi, opasany fartuchem białym, trzeźwy, nieswarliwy, pokorny, chyży, smak dobrze rozumiejący, […] a nade wszystko wszystkim usługujący.

By the way, it’s quite telling that the word “sober” appears three times in this instruction. It seems that the stereotypical cook of Old Polish times had a tendency to tipple a little too much. The Reverend Jędrzej Kitowicz, as always, describes the problem in a most vivid way:

Wine […] began to be used in cooking […] One part for the dish, and two parts down the gullet of the cook. And when the cook called for wine, he was telling the truth when he said he needed it for the tongue – but for his own, not for the tongue of beef. And were he to be denied anything he requested, he would ruin the dish on purpose, pretending that he didn’t have the proper ingredients needed to season it.
Jędrzej Kitowicz: Customs and Culture in Poland under the Last Saxon King, Oscar E. Swan (trans.), Budapest – New York: Central European University Press, 2019, p. 274
Wina […] zaczęto używać do potraw, […] którego część do potrawy, a dwie części wlał kucharz do gardła. I gdy kucharz wołał wina do ozora, prawdę mówił, że go potrzebował do ozora, ale do swego, nie do wołowego. Niechżeby mu nie dodano czego podług jego woli, z umysłu zepsuł potrawę, udając, iż nie miał zadosyć ingrediencji, których do takiego smaku potrzebował.
O stołach i bankietach pańskich, in: Jędrzej Kitowicz: Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, vol. 3, Poznań: Edward Raczyński, 1840, p. 154–155

Original text:
Wina […] zaczęto używać do potraw, […] którego część do potrawy, a dwie części wlał kucharz do gardła. I gdy kucharz wołał wina do ozora, prawdę mówił, że go potrzebował do ozora, ale do swego, nie do wołowego. Niechżeby mu nie dodano czego podług jego woli, z umysłu zepsuł potrawę, udając, iż nie miał zadosyć ingrediencji, których do takiego smaku potrzebował.
O stołach i bankietach pańskich, in: Jędrzej Kitowicz: Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, vol. 3, Poznań: Edward Raczyński, 1840, p. 154–155
“When the cook called for wine, he was telling the truth when he said he needed it for the tongue – but for his own, not for the tongue of beef.”[16]
Painted by an anonymous 17th-century Italian artist

We can also see the issue of ever-drunk kitchen staff in Pan Tadeusz; specifically, at the court of a great lord, Pantler Horeszko:

In the castle but Pantler, Milady, and me,
The head cook, and two kitchen lads (tipsy all three) […]

— A. Mickiewicz, op. cit., Book II, verses 292–293

W zamku całym był tylko pan Stolnik, ja, Pani,
Kuchmistrz i dwóch kuchcików, wszyscy trzej pijani […]


Original text:

W zamku całym był tylko pan Stolnik, ja, Pani,
Kuchmistrz i dwóch kuchcików, wszyscy trzej pijani […]

But in the ideally idyllic Soplicowo this would have been unthinkable. Here everything worked like a charm. If a “perfect cook” ever existed, then it must have been none other than Tribune Hreczecha himself. The effect? A perfect Old Polish-Lithuanian banquet, just as Mickiewicz dreamed it, but realised only on the pages of Pan Tadeusz.

So what was this perfect feast like?

Two things a generous lord to a feast can impart,
Unite in Soplicowo: there’s plenty, and art.

— A. Mickiewicz, op. cit., Book XI, verses 152–153

Dwie rzeczy, których hojny pan uczty szuka,
Łączą się w Soplicowie: dostatek i sztuka.


Original text:

Dwie rzeczy, których hojny pan uczty szuka,
Łączą się w Soplicowie: dostatek i sztuka.

Plenty there was for sure. The Tribune even allowed to pour melted butter on wood, so it would burn brighter. The choice of meats and fishes could make your head spin. It wasn’t just plenty, it was excess – which wasn’t exactly avoided at lordly banquets. Czerniecki maintained that “melius abundare quam deficere”, or “it’s always better to have too much than too little.”[17] This is how he explained this attitude:

It is the master chef’s duty […] not to overspend, although a certain degree of overspending is needed, as it highlights the host’s generosity. According to an old proverb, it’s better to incur a thaler’s worth of loss than a halfpenny’s worth of embarrassment. A skilled chef should keep this in mind, not to disgrace his lord with foolish parsimony.
— S. Czerniecki, op. cit., p. 7, own translation
A jego [tj. kuchmistrza] jest powinność […] żeby zbytku nie uczynić, który jednak zbytek mierny [tj. w miarę] potrzebny jest, bo jest ozdobą autorów bankietu, według starej przypowieści: lepiej mieć za talar szkody, niżeli za pół grosza wstydu. Na to umiejętny kuchmistrz pamiętać powinien, żeby głupim skąpstwem panu swemu wstydu nie uczynił.

Original text:
A jego [tj. kuchmistrza] jest powinność […] żeby zbytku nie uczynić, który jednak zbytek mierny [tj. w miarę] potrzebny jest, bo jest ozdobą autorów bankietu, według starej przypowieści: lepiej mieć za talar szkody, niżeli za pół grosza wstydu. Na to umiejętny kuchmistrz pamiętać powinien, żeby głupim skąpstwem panu swemu wstydu nie uczynił.
“Among the attributes of human nature there is love for diverse flavours…”[18]
An excerpt of the original (1682) edition of Compendium Ferculorum

And what about art? Czerniecki had no doubt that culinary craftsmanship is much more than just a way to satisfy someone’s hunger, greed or vanity. It is a full-blown type of art that you won’t fully appreciate without proper training and education.

Among the attributes of human nature there is love for diverse flavours, not only out of appetite, but also due to one’s intellect, skill and knowledge.
— S. Czerniecki, op. cit., p. [VIII], own translation
Między wszystkimi własnościami ludzkimi i te mają ludzie z natury atrybuta, że się w smakach różnych kochają, nie tylko z apetytu, ale też z biegłości, umiejętności i wiadomości.

Original text:
Między wszystkimi własnościami ludzkimi i te mają ludzie z natury atrybuta, że się w smakach różnych kochają, nie tylko z apetytu, ale też z biegłości, umiejętności i wiadomości.

So what came out of this marriage of plenty and art? That we shall see in the next post.

References

  1. Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie: Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem, Lwów-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1921, Book XI, verse 75
  2. A. Mickiewicz, op. cit., Book XI, verses 107–108
  3. A. Mickiewicz, op. cit., Book II, verses 697–698
  4. A. Mickiewicz, op. cit., Book V, verses 427–428
  5. A. Mickiewicz, op. cit., Book I, verses 816–817
  6. A. Mickiewicz, op. cit., Book XI, verses 133–135
  7. A. Mickiewicz, op. cit., Book IV, verse 977
  8. A. Mickiewicz, op. cit., Book XI, verses 126–127
  9. 9.0 9.1 9.2 A. Mickiewicz, op. cit., Poet’s explanatory notes, own translation
  10. Turns out, it wasn't the first after all. See: Even Older Polish Cookery for Complete Beginners (note added on 13 May 2024).
  11. A. Mickiewicz, op. cit., Book XI, verses 117–118
  12. Adam Mickiewicz: Pan Tadeusz, manuscript; quoted in: Jarosław Maciejewski: Mickiewicza wielkopolskie drogi, Wydawnictwo Poznańskie, 1972, p. 313–314; quoted in: Renarda Ocieczek: “Zabytek drogi prawych zwyczajów” – o książce kucharskiej, którą czytywał Mickiewicz, in: Marek Piechota: “Pieśni ogromnych dwanaście…”: Studia i szkice o "Panu Tadeuszu”, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000, p. 190
  13. Andrzej Kuźmiński: Podróże z Panem Tadeuszem, Pępowo: Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Gościnna Wielkopolska, 2012, p. 85
  14. A. Kuźmiński, op. cit., p. 126
  15. A. Mickiewicz, op. cit., Book XI, verses 407–408
  16. O stołach i bankietach pańskich, in: Jędrzej Kitowicz: Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III, vol. 3, Poznań: Edward Raczyński, 1840, p. 155
  17. S. Czerniecki, op. cit., s. 44
  18. S. Czerniecki, op. cit., s. [VIII]

Bibliography

  • Maria Barłowska: Jerzy Ossoliński’s legacy to Rome in 1633, in: Silva Rerum, Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 17 August 2015
  • Stanisław Czerniecki: Compendium ferculorum albo Zebranie potraw, Jarosław Dumanowski, Magdalena Spychaj (eds.), Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2012
  • Izabela Jarosińska: Kuchnia polska i romantyczna, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1994
  • Andrzej Kuźmiński: Podróże z Panem Tadeuszem, Pępowo: Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Gościnna Wielkopolska, 2012
  • Andrzej Lewandowski: Trojanie w Soplicowie, in: Akant: Miesięcznik literacki, Towarzystwo Inicjatyw Kulturalnych, 28 May 2013
  • Marek Piechota: “Pieśni ogromnych dwanaście…”: Studia i szkice o "Panu Tadeuszu”, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2000
    • Zbigniew Jerzy Nowak: Kilka uwag o Wojskim w świetle autografów “Pana Tadeusza”, in: “Pieśni ogromnych dwanaście…”, p. 13–31
    • Renarda Ocieczek: “Zabytek drogi prawych zwyczajów” – o książce kucharskiej, którą czytywał Mickiewicz, in: “Pieśni ogromnych dwanaście…”, p. 171–191


◀️ Previous 📜 List of posts Next ▶️
⏮️ First 🎲 Random post Latest ⏭️