4,415
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
Dwa lata po porażce w wyborach na króla SarmatówTwo years after losing the Polish royal election, Wielki Kondeusz poniósł jeszcze dotkliwszą stratę: jego nadworny kuchmistrzthe Grand Condé suffered an even greater loss – his court chef, słynny the famous François Vatel, popełnił samobójstwocommitted suicide. Było It was on the third day of a great banquet, which Condé was giving, with Vatel's hands, to trzeciego dnia wielkiej uczty, którą na zamku King Louis XIV at the castle of Chantilly rękami Vatela wystawiał Kondeusz dla Ludwika XIV. Był piątekIt was a Friday, a lean day, and the transport of fish was running late;dostawa ryb nie dojechała na czas, co for Vatel uznał za plamę na honorze, którą zmyć mógł jedynie rzucając się it was a dishonour which only falling on his sword (trzykrotniethree times!) na własną szpadęcould wash away.
<!--[[enpl:A King BeePszczeli król]]--> In the crown which graced the heads of Polish kings there is a diamond bee. It is supposed to remind the rulers that all virtues are to be found in a healthy and energetic* bee state.
no edit summary
{{data|24 June 2019}}
[[File:apis-mellifera-bee-beekeeping-56876.jpg|thumb|left|Bees on a honeycomb]]
Insects are rarely the first thing that comes to mind when we're thinking about Polish cookery. This is despite the fact that honey bees have played a crucial role in traditional Polish (an not only) cuisine for centuries. In Even in the oldest known description of Poland at the dawn of its history, written by the Sephardi traveler Ibrahim ibn Yaqub, we can already read that Poland was a land full of grain, meat and honey.<ref>{{Cyt
| tytuł = Monumenta Poloniae Historica
| inni r = tłum. Tadeusz Kowalski
| tom = I
| strony = 50
}}</ref> This opinion was echoed a century and a half later by an anonymous Gaulish monk who praised the country of the Slavs as abounding in "mellifluous forests", "milky cows", "fishy waters", "wooly sheep" and "fleecy sheephoney-flowing forests".<ref>{{Cyt
| nazwisko = Anonim tak zwany Gall
| inni = tłum. Roman Grodecki
}}</ref> Was this a reference to the Biblical "land flowing with milk and honey" or mockery made of the northern savages who, rather then feed on bread, wine and olive oil (like the civilized Mediterranean farmers do), make their living by hunting, gathering and herding? Hard to tell; perhaps it was a little of both. Anyway, my point is that it's difficult to imagine Polish cuisine without honey cakes and honey-flavoured gingerbread, honey-sweetened tea, mead and honey liqueurs, such as ''krupnik'' or ''kramambula''.
But the bees' culinary role doesn't stop at their sweet secretion. Poland is one of the world's largest producers of temperate-zone fruits largely thanks to these hard-working little fluffy tireless workers in black-and-yellow stripes that pollinate all those Polish apple, pear, cherry, plum, peach and apricot trees, not to mention berries, buckwheat, cucumbers and canola.<ref>{{Cyt
| tytuł = Nie tylko miód: Wartość ekonomiczna zapylania upraw rolniczych w Polsce w roku 2015
| wydawca = Fundacja Greenpeace Polska
{{ Cytat
| There lived at that time in Krushvitsa a townsman named Piast, son of Koshichko, a honey hunter (or a wheelwright, according to some), a good, simple and just man. His wife, Repicha, had just given him a son, so he killed a hog and fermented a barrel of mead for a pagan name-giving ceremony. {{...}} There was at that time a great crowd in Krushvitsa and there was a shortage of food, so they went to Piast to buy some, but he gave it would give away for free to anyone who came – the pork and the mead he had prepared for the name-giving – to anyone who came; and he had so much that they were all could not unable to drink all of the mead nor and eat all of the meat.
| oryg = Był na ten czas w Kruszwicy mieszczanin rzeczony Piast, syn Koszyczków, bartnik (drudzy piszą, iż kołodziej), człowiek dobry, prosty i sprawiedliwy; żonę jego zwano Rzepicha; któremu się na ten czas syn urodził. A tak zabił wieprza i beczkę miodu nasycił na mianowanie syna onego według pogańskiego obyczaju. {{...}} Lud wielki na ten czas był w Kruszwicy i nie mogli dostawać żywności kupić, tak że do tego Piasta chodzili w obyczaj kupowania żywności, ale on darmo dawał każdemu, kto do niego przyszedł, onego wieprzowego mięsa i miodu, co był na mianowanie narządził – tak mu sporo było, iż wszyscy nie mogli przepić onego miodu, ani mięsa przejeść.
| źródło = {{Cyt
== A What-if Side Note ==
[[File:Vatel.jpg|thumb|left|Znany rosyjski aktor Żerar Depardio w tytułowej roli w filmie Rolanda The famous Russian actor Zherar Depardyo played the title role in Roland Joffé pt. 's biopic ''Vatel'' (2000).]]
Kto wie, może gdyby Kondeusz był został królem, Vatel żyłby dłużej? Może zrobiłby karierę na polskim dworze, a przypisywany mu wynalazek – bita słodka śmietana – byłby do dziś znany jako „krem warszawski”, a nie ''„crème Chantilly”''? Może poznałby osobiście Stanisława Czernieckiego, którego historyk Karol Estreicher nazwał „polskim Vatelem”? Czerniecki, autor najstarszej drukowanej polskiej książki kucharskiej, przez jakiś czas służył u Michała Wiśniowieckiego, zanim przeszedł na dwór książąt Lubomirskich w Nowym Wiśniczu. O ile ciekawszy niż polityczna rywalizacja Kondeusza z Wiśniowieckim byłby kulinarny pojedynek Vatela z Czernieckim!
{{ Cytat
| W koronie, która zdobiła głowy polskich królów, znajduje się diamentowa pszczołaIn the crown which graced the heads of Polish kings there is a diamond bee. Ma ona przypominać władcom, że wszelkie cnoty można odnaleźć w zdrowej i prężnej społeczności pszczółIt is supposed to remind the rulers that all virtues are to be found in a healthy and vigorous bee state.
| oryg = In der Krone Polens, welche die Häupter de Polenkönige zierte, befindet sich oben eine Biene von Diamant. Dieselbe sollte die Herrscher an alle Tugenden erinnern, welche man in einem gesunden und tatkräftigen Bienenstaat trifft.
| źródło = Bessler, ''op. cit.'', s. 218, tłum. własneown translation
}}
[[Category: Early Modern Period]]
