4,415
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
Niektórzy z Czytelników poprzedniego wpisuSome of those who read my previous post, [[Jeść zdrowo i z humoremGood Humour, Good Health|tego na temat medycyny humoralnejthe one about humoral medicine]], mogli poczuć, że niektóre jej idee brzmią dziwnie znajomomay have found some of its tenets strangely familiar. Zwłaszcza jeśli interesowali się kiedykolwiek wschodnimi systemami medycyny alternatywnejEspecially if they had ever dabbled in oriental systems of alternative medicine. Dlatego dzisiaj chciałbym uzupełnić tamten wpis o krótkie porównanie zachodniej medycyny humoralnej z indyjską ajurwedą i z chińską medycyną tradycyjną That's why today I'd like to follow up on that post with a brief comparison of western humoral medicine with Indian Ayurveda and traditional Chinese medicine – szczególnie pod względem zaleceń żywieniowychparticular in terms of their dietary advice. Oczywiście pierwsza i najważniejsza różnica jest takaThe foremost difference, że ajurweda i medycyna chińska są nadal szeroko stosowaneobviously, podczas gdy zasady medyczne wymyślone przez starożytnych Grekówis that both Ayurveda and TCM are still widely practiced, a później przejęte przez muzułmanów i chrześcijanwhile the medical rules invented by ancient Greeks, and later adopoted by Muslims and Christians, uległy przeważnie zapomnieniu have been largely forgotten (choć w krajach iberoamerykańskich nie do końcaalthough not quite in Ibero-American countries).
Zacznijmy od ajurwedyWhen describing the qualities of the Greek elements, czyli dosłownie „wiedzy o długowieczności”. Autorstwo najstarszych kompendiów medycznych, z których ajurweda się wywodzi, przypisuje się Suśrucie (okwe used two axes: ''hot'' vs. VI w''cold'' and ''dry'' vs.p''moist''.nAyurveda uses ten such axes, but we'll try to simplify it but boiling them down to only three: the two mentioned above plus ''light'' vs.e''heavy''.) oraz Czarace (między 100 r.p.n.e a The next difference is that, in humoral medicine, each of the humours was mapped to one of the four terrestrial elements;200 r.n.e). Jej początki sięgają więc tych samych czasówin Ayurveda, co korzenie greckiej medycyny humoralnej. Biorąc pod uwagę podobieństwaon the other hand, o których za chwilęthe principal vital forces known as ''doshas'', jest mało prawdopodobnewhich roughly correspond to the humours, żeby oba systemy rozwinęły się zupełnie niezależnie od siebieare associated with pairs of elements. The good news is that there are only three ''doshas'', ale kto od kogo bardziej odgapił – trudno powiedziećas not every possible pair elements has its own ''dosha''.
Za punkt wyjścia weźmiemy znowu pięć żywiołów[[File: ziemięAjurweda PL.png|thumb|left|upright|Elements, wodę, ogień, powietrze i eter''doshas'' and tastes. Przy czymIt's actually more complicated than that, o ile w myśli greckiej eter występował tylko w ciałach niebieskich, a dla medycyny miał nikłe znaczenie, o tyle w ajurwedzie istotne jest wszystkich pięć żywiołów. Poza tym ajurwedyjski „eter” but I'd have to make this infographic at least in 3D to nie tyle lotna substancja, co raczej próżnia – pusta przestrzeń, która dopiero potencjalnie może być czymś wypełnionaavoid all of the excessive simplification. ]]
Do opisania właściwości greckich żywiołów potrzebowaliśmy dwóch osi: ''ciepło – chłodno'' i ''sucho – wilgotno''. W ajurwedzie jest tych osi dziesięć, ale dla uproszczenia sprowadzimy je do trzech, czyli dwóch powyższych oraz trzeciej: ''lekko – ciężko''. Kolejna różnica: w medycynie humoralnej każdy z czterech humorów był przypisany jednemu z czterech ziemskich żywiołów. W ajurwedzie odpowiednikiem humorów są ''dosze'', podstawowe siły życiowe, które przypisane są do par żywiołów. Na szczęście nie każda możliwa para ma swoją ''doszę'', więc ''dosze'' są tylko trzy.
[[File:Ajurweda PL.png|thumb|left|upright|Żywioły, ''dosze'' i smaki. To jest tak naprawdę bardziej skomplikowane, ale musiałbym ten diagram zrobić co najmniej w 3D, żeby uniknąć nadmiernych uproszczeń.]]
no edit summary
{{data|4 listopada 2020}}
== <big>आयुर्वेद</big> ==
[[File:Ayurvedic man.jpg|thumb|upright|Ajurwedyjska anatomia człowiekaHuman anatomy according to Ayurveda. Nepal, okca. 1800 r.]] Let's begin with Ayurveda, or literally the "knowledge of longevity". The oldest medical compendia from which Ayurveda took its roots, are attributed to Suśruta (ca. 6th century BCE) and Charaka (between 100 BCE and 100 CE), which makes Ayruveda about as old Greek humoral medicine. If you look at the similarities between the two (as we will in a moment), it's hard to think that they've developed completely independently. But who copied from whom? That's hard to tell. As the starting point we're going take, again, the five elements: earth, water, fire, air and aether. Unlike in Greek thought, were aether only existed in celestial bodies and was thus of little importance to medicine, all five elements are relevant to Ayurveda. Besides the Ayurvedic counterpart of aether is not so much a volatile substance as it's just vacuum, an empty space with the potential to filled with something.
Woda ograniczona przez ziemię daje ''doszę'' o nazwie ''kapha'' (czyta się tak, jak się pisze; w żadnym razie nie jak „kafa”). ''Kapha'' jest ciężka, chłodna i wilgotna; w ludzkim ciele odpowiada za trzymanie się wszystkich części w jednej całości, a jej nadmiar zbiera się pod postacią śluzu. Z kolei ogień ograniczony przez wodę to ''pitta'', która jest ciepła, lekka i… niesucha. No właśnie, niesucha, to znaczy jaka? Nie jest sucha, bo zawiera wodę, ale nie jest też wilgotna, bo ogień wodę odparowuje. A jeśli coś nie jest ani wilgotne, ani suche, to jakie jest? Wyobraźmy to sobie na przykładzie jedzenia: jeśli jest zbyt suche, to omaszczamy je jakąś tłustą okrasą, prawda? I taka właśnie jest ''pitta'' – tłusta i oleista. W organizmie napędza trawienie, a odpowiadający jej „humor” to żółć. No i jest jeszcze trzecia ''dosza'', o nazwie ''wata'', która powstaje z połączenia powietrza i pustki, i jest sucha, lekka i chłodna. W organizmie odpowiada za oddychanie i ruch, a jej nadmiar występuje pod postacią nie płynu, ale w formie bardziej gazowej. Powietrze i pustka dają przecież wiatr, i ''wata'' zbiera się w jelicie grubym w tej właśnie postaci. Co ciekawe, samo słowo „''wata''” pochodzi z tego samego pie rdzenia (tzn. praindoeuropejskiego rdzenia; przepraszam za językoznawczy skrót), co polskie słowo „wiatr”.
