5,079
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
Przejdźmy do kwestii kalendarzowejLet's now tackle the calendar question: dlaczego w Ameryce za Dzień Pączka uchodzi Tłusty Wtorek, a nie Tłusty Czwartekwhy does "Pączki Day" in America coincide with Fat Tuesday and not Fat Thursday as in Poland? A może należałoby to pytanie odwrócićOr maybe we should turn this question around: dlaczego w Polsce za kulminację karnawału uważa się nie ostatni dzień przed Wielkim Postem, co byłoby raczej logicznewhy doesn't Carnival in Poland culminate on the very last day before Lent, tylko akurat szóstyas would be logical, licząc wstecz od Środy Popielcowejbut six days earlier? Tak czy siak, oba tłuste dni mają wyraźny związek z następującym po nich postemWhat we can say for sure is that both Fat Days have something to do with Lent. Generalnie w karnawale chodziło przecież o The entire goal of celebrating Carnival was to have fun in advance and also touse up the stored food that would be prosribed during Lent and wouldn't last until Easter. In the days of yore, żeby się wyszumieć i najeść na zapas, a także, żeby zużyć zapasy żywności, która w poście była zabroniona i która nie wytrzymałaby do Wielkanocy. Na początek zatem przyglądnijmy się temupeople used take fasting more seriously, jak dawniej poszczonowhich also meant that pre-fasting revelry was more vibrant and heartfelt. A że dawniej do postów podchodzono na ogół poważniej niż dziś, So let's start by looking at how people used to i okresy przedpostne przeżywano bardziej żywiołowofast in the past.
Temat nie jest łatwyThe exact rules as to what kinds of food were forbidden during fasting periods and how long these periods were changed quite a lot from time to time and from one place to another. Lent was different for the Orthodox Christians, bo zakres – zarówno czasowy (kiedy poszczono)Catholics and Protestants. But even within on denomination, jak i jakościowy (czego w poście nie wolno było jeść) – był bardzo zmiennysay, Catholic, w zależności od miejsca i czasufasting wasn't always and everywhere the same. Oczywiście post inaczej wyglądał u prawosławnych, inaczej u katolików, Convincing freshly converted Christians to fasting was always a jeszcze inaczej w kościołach protestanckich, ale nawet w most challenging task;obrębie jednego kościoła, powiedzmyKing Boleslav the Brave of Poland, katolickiego, nie każdy zawsze i wszędzie pościł tak samo. Najtrudniej było przekonać do postu świeżo upieczonych chrześcijan; Bolesław Chrobry na przykład zachęcał poddanych do okresowego wegetarianizmufor example, wybijając zęby nieprzekonanymused to encourage his subjects to periodic vegetarianism by punching out the teeth of the unconvinced.<ref>{{Cyt
Poszczono w Polsce nie tylko w każdy piątekAnd so, Polish people used to fast not only on every Friday (as many still do), ale też w soboty i środybut also on every Saturday and Wednesday, w wigilię każdego z kilkudziesięciu ważniejszych świąton every eve of each of several dozen major holidays, w tzwon Ember Days (three in each quarter of the year) and during the entire Advent and Lent (which also happened to be longer than they are today). suche dni raz na kwartałOn average, no every other day was a do tego jeszcze w adwencie i w Wielki Postlean, które niegdyś trwały dłużej niż dzisiaj. W sumieor fasting, średnio co drugi dzień był postnyday.<ref>''Ibid.'', p. 158</ref> Obecnie Wielki Post obejmuje Nowadays, Lent covers the period of 40 dni przed Wielkanocą, nie licząc sześciu niedziel, które są po drodzedays (not counting Sundays) prior to Easter. Dawniej post zaczynał się jeszcze But it used to start 17 dni wcześniej, ale już w średniowieczu ten dodatkowy post uznano za opcjonalny, tworząc tzwdays earlier than that. przedpościeThis additional 17-day period of fasting was then declated optional and known as Shrovetide or Pre-Lent, czyli okres przygotowania do postu właściwegoa time of preparation for Lent proper. Uważniejsi czytelnicy być może pamiętają, że o przedpościu wspominałem już, pisząc Some of you may remember me mentioning Shrovetide in my post about [[Bajgle, precle, obwarzankiHoley Breads|o preclach i obwarzankachholey breads]], czyli o the pretzels and ''obwarzanki'' traditionally eaten on lean days. And also about how the Duchess of Masovia paid a visit to Queen Hedwig of Poland during Pre-Lent;tradycyjnie postnych wypiekachwhen they dined together, oraz o wizycie księżnej mazowieckiej u polskiej królowej Jadwigi. Odwiedziny miały miejsce właśnie w przedpościu; święta Jadwiga zjadła wtedy tylko postne śledzie z obwarzankamiSaint Hedwig ate only herrings and ''obwarzanki'' (ring-shaped breads), whereas the Duchess, podczas gdy nie aż tak święta księżna raczyła się kurczakiemwho opted not to fast during that time, rezygnując z opcji poszczeniahad chicken instead.<ref>{{ Cyt
[[File:Antoni Zaleski, Luty.jpg|thumb|Typical February pastimes and rituals in 19th-century Warsaw according to Antoni Zaleski. What we have here are both joyful Carnival motifs (dancing parties, masked balls, sleigh rides, skating) and the somber calebration of Ash Wednesday. On the left-hand side, we can see a culinary allegory of the fight between Carnival and Lent: a beaming baker carrying a platter of ''pączki'' and, lurking in the shadow, a hooded fisherman holding a bunch of herrings.]]
| nazwisko = Dumanowski
| imię = Jarosław
| rok = 2018
| strony = 156
}}</ref> Ale zdarzało się teżBut sometimes members of some local community, że jakaś lokalna społecznośćwho wanted to atone for their sins, chcąc przebłagać Boga za grzechy w obliczu jakiejś katastrofy (no bo jak trwogausually when faced by some kind of disaster, would voluntarily vow to wiadomo, do kogo), zobowiązywała się do jeszcze surowszego postu niż ten nakazany odgórnie przez władze kościelne i fast even more strictly then required by Church authorities;ten zaostrzony post obowiązywał ich przez latathe entire community would then follow this more rigorous fast for decades until the local bishop, dopóki jakiś biskupor even the pope himself, czy nawet sam papież, go nie złagodziłreleased them from the vow. This meant that fasting customs could differ from country to country and even from diocese to diocese. Zwyczaje postne bywały więc różne z kraju na krajGenerally speaking, a nawet z diecezji na diecezjęfasting was very strict in the early Middle Ages and was gradually liberalized as time went by. Ogólnie rzecz biorącBut in Poland liberal novelties have always taken longer to take hold, katolicy w całej Europie pościli w głębokim średniowieczu dłużej i surowiej; z czasem zasady te łagodzono, ale w Polsce liberalne nowinki zawsze potrzebowały więcej czasu, żeby się przyjąćso Polish people were considered particularly strict fasters for centuries. Polacy uchodzili więc przez wieki za szczególnie ostro poszczącychAnd Masovians, who lived in a o Mazowszanach mówiono nawetnortheastern backwater part of Poland, że woleliby zabić człowieka had the reputation of the kind of folks who would rather kill a man (zwłaszcza takiego, co by sam złamał postespecially one that broke fast himself), niż w piątek zjeść serthat eat cheese on a Friday.<ref>''Ibid.'', p. 173</ref>
| nazwisko r = Przezdziecki
| imię r = Alexander
}}</ref>
[[File:Fat Thuesday.png|thumb|center|800px|Kalendarz karnawałowo-postny na luty The Carnival/Lent calendar for February 2020 r.]]
Przedpoście obejmowało trzy niedziele, z łacińska zwane kolejno: ''Septuagesima, Sexagesima'' i ''Quinquagesima'', czyli siedemdziesiątnica, sześćdziesiątnica i pięćdziesiątnica. Gołym okiem widać, że te nazwy są bez sensu, bo niedziele są przeważnie co siedem dni, a nie co dziesięć, i jak by nie liczyć, to żadna z nich nie wypada 70, 60 ani 50 dni przed Wielkanocą. Znacznie lepsze są ich tradycyjne nazwy polskie: Niedziela Starozapustna, Mięsopustna i Zapustna. Każda z tych nazw pochodzi od słowa „zapuszczać”, które wyrażało opuszczenie, pozostawienie czy pożegnanie czegoś – w tym wypadku mięsa i innego niepostnego jadła. „Mięsopust” jest zatem kalką słowa „karnawał”, które pochodzi od łacińskiego „''carne vale''”, czyli „żegnaj, mięso”. Nazw „karnawał”, „mięsopust” i „zapusty” używano raczej zamiennie, i mogły oznaczać zarówno cały okres od Nowego Roku czy Trzech Króli do Środy Popielcowej, jak i samo przedpoście, albo tylko trzy ostatnie dni karnawału, czyli ostatki. Ale jeśli tak, to skąd wzięły się te konkretne nazwy trzech kolejnych niedziel przedpościa? Niedzielę Starozapustną niewątpliwie nazywano tak na pamiątkę czasów, kiedy to już od niej zaczynał się obowiązkowy post. A jeśli chodzi o pozostałe dwie, to warto rzucić okiem na zwyczaje postne w Cerkwi Prawosławnej.
[[File:Carnival Europe map.png|thumb|upright|left|Kulminacyjny dzień karnawału w różnych rejonach EuropyThe culminating day of Carnival in various parts of Europe: {{legenda|#FFCC00|Tłusty czwartekFat Thursday}}{{legenda|#0046B8|Niedziela zapustnaQuinquagesima Sunday}}{{legenda|#C83737|Różany poniedziałekCollop Monday}}{{legenda|#22B14C|Tłusty wtorekFat Tuesday}}{{legenda|#EBEBEB|Nie dotyczy lub brak danychNot applicable or no data}}]]
W prawosławiu nie ma Środy Popielcowej; Wielki Post zaczyna się w Czysty Poniedziałek, poprzedzony trzema tygodniami przedpościa, kiedy to stopniowo rezygnuje się z kolejnych kategorii produktów spożywczych. I tak, druga niedziela przedpościa zwana jest Mięsopustną, bo to ostatni dzień, kiedy jeszcze można jeść mięso. Przez kolejny tydzień wolno jeszcze spożywać nabiał, ale i z nim trzeba się pożegnać w Niedzielę Seropustną, czyli w niedzielę przed Czystym Poniedziałkiem. Być może kiedyś u katolików też obowiązywał taki system stopniowego wprowadzania postu.<ref>Nie udało mi się znaleźć jednoznacznego potwierdzenia tego domysłu.</ref> Jeśli tak, to „Niedziela Mięsopustna” byłaby jego pozostałością.
