4,415
edits
Changes
no edit summary
{{data|'''???''' lipca July 2022}}
[[File:Stempel koszerności.jpg|thumb|upright|Stempel koszerności z hebrajskim napisem כשר („koszer”) z okresu międzywojennego (lustrzane odbicie).<br>{{small|Muzeum Żydowskie w Oświęcimiu}}]]
Czytelnicy pytają, redakcja odpowiada! Zostałem kiedyś poproszony o to, żebym w przystępny sposób wytłumaczył, co to znaczy, że coś jest albo nie jest koszerne. Wprawdzie ten blog skupia się zwykle na kuchni polskiej, ale kuchnia żydowska przez stulecia rozwijała się tuż obok tej pierwszej i często wymieniały się przepisami. Żeby lepiej poznać polską tradycję kulinarną warto zatem dowiedzieć się też czegoś o tym, co jadają Żydzi – i jaki wpływ na ich zwyczaje żywieniowe ma ich religia. Nawet w czasach, gdy większość Żydów i Polaków żyła w tym samym kraju, Polacy-chrześcijanie mieli przeważnie co najwyżej bardzo powierzchowne pojęcie o zasadach wyznaniowych, którymi kierowali się ich żydowscy sąsiedzi – i ''vice versa''. Dziś ta wiedza jest niewątpliwie jeszcze bardziej nikła.
{{ Cytat
| Nie będziecie jedli nic obrzydliwegoThou shalt not eat any abominable thing. Oto zwierzętaThese are the beasts which ye shall eat: the ox, które możecie jeść: wółthe sheep, baranand the goat, kozathe hart, jeleńand the roebuck, gazelaand the fallow deer, danieland the wild goat, koziorożecand the pygarg, antylopaand the wild ox, bawół i kozicaand the chamois. Możecie jeść wszelkie zwierzę o rozdzielonym kopycieAnd every beast that parteth the hoof, and cleaveth the cleft into two claws, to jest parzysto rozłożonej racicyand cheweth the cud among the beasts, i które przeżuwathat ye shall eat.
| źródło = {{Cyt
| tytuł = Biblia Tysiąclecia OnlineAuthorized (King James) Bible | rozdział = Księga Powtórzonego PrawaDeuteronomy | inni r = rozdz. chapter 14, wersy verses 3–6, tłum. Władysław Borowski | adres rozdziału = httphttps://www.bibliabiblegateway.plcom/passage/rozdzial.php?idsearch=Deuteronomy+14%3A3-21&version=226#W3AKJV | wydawca = Wydawnictwo Pallottinum | miejsce = Poznań | rok = 2003Bible Gateway
}} }}
{{ Cytat
| Wszystkie istoty wodneThese shall ye eat of all that are in the waters: whatsoever hath fins and scales in the waters, w morzach i rzekachin the seas, które mają płetwy i łuskiand in the rivers, będziecie jedlithem shall ye eat. Ale każda istota wodnaAnd all that have not fins and scales in the seas, która nie ma płetw albo łusek w morzach i rzekach spośród wszystkiegoand in the rivers, co się roi w wodzieof all that move in the waters, i spośród wszystkich zwierząt wodnychand of any living thing which is in the waters, będzie dla was obrzydliwościąthey shall be an abomination unto you.
| źródło = {{Cyt
| tytuł = Biblia Tysiąclecia OnlineAuthorized (King James) Bible | rozdział = Księga KapłańskaLeviticus | inni r = rozdz. chapter 11, wersy verses 9–10, tłum. Jerzy Wirszyłło | adres rozdziału = httphttps://www.bibliabiblegateway.plcom/passage/rozdzial.php?idsearch=Leviticus+11&version=92#W9AKJV | wydawca = Wydawnictwo Pallottinum | miejsce = Poznań | rok = 2003Bible Gateway
}} }}
{{ Cytat
| Spośród ptaków będziecie mieli w And these are they which ye shall have in abomination among the fowls;obrzydzeniu i nie będziecie ich jedlithey shall not be eaten, bo są obrzydliwościąthey are an abomination: the eagle, następujące: orzełand the ossifrage, sęp czarnyand the ospray, orzeł morskiand the vulture, wszelkie gatunki kani i and the kite after his kind; every raven after his kind;sokołówand the owl, wszelkie gatunki krukówand the night hawk, struśand the cuckow, sowaand the hawk after his kind, mewaand the little owl, wszelkie gatunki jastrzębiand the cormorant, puszczykand the great owl, kormoranand the swan, ibisand the pelican, łabędźand the gier eagle, pelikanand the stork, ścierwikthe heron after her kind, bocianand the lapwing, wszelkie gatunki czapli, dudek i nietoperzand the bat.
| źródło = {{Cyt
| tytuł = Biblia Tysiąclecia OnlineAuthorized (King James) Bible | rozdział = Księga KapłańskaLeviticus | inni r = rozdz. chapter 11, wersy verses 13–19, tłum. Jerzy Wirszyłło | adres rozdziału = httphttps://www.bibliabiblegateway.plcom/passage/rozdzial.php?idsearch=Leviticus+11&version=92#W13AKJV | wydawca = Wydawnictwo Pallottinum | miejsce = Poznań | rok = 2003Bible Gateway }} }}
[[File:Zwierzęta latające.png|400px|left|Latające kręgowce są koszerne, jeśli nie są drapieżne ani nie należą do innych rodzajów zakazanych.]]
{{ Cytat
| Spośród małych zwierzątThese also shall be unclean unto you among the creeping things that creep upon the earth; the weasel, które poruszają się na ziemiand the mouse, następujące są nieczyste: kretand the tortoise after his kind, mysz i wszelkie gatunki jaszczurekand the ferret, [gekon]and the chameleon, żółwand the lizard, salamandraand the snail, skolopendra i kameleonand the mole.
| źródło = {{Cyt
| tytuł = Biblia Tysiąclecia OnlineAuthorized (King James) Bible | rozdział = Księga KapłańskaLeviticus | inni r = rozdz. chapter 11, wersy verses 29–30, tłum. Jerzy Wirszyłło | adres rozdziału = httphttps://www.bibliabiblegateway.plcom/passage/rozdzial.php?idsearch=Leviticus+11&version=92#W29AKJV | wydawca = Wydawnictwo Pallottinum | miejsce = Poznań | rok = 2003Bible Gateway }} }}
Jest jednak ciekawy wyjątek: Biblia wymienia cztery bliskowschodnie odmiany koników polnych, które „obrzydliwe” nie są.
{{ Cytat
| Ale będziecie jeść spośród czworonożnych Yet these may ye eat of every flying creeping thing that goeth upon all four [sic!] latających owadów tylko te, których [tylne] kończyny wystają ponad nogami [przednimi]which have legs above their feet, to leap withal upon the earth; even these of them ye may eat; the locust after his kind, and the bald locust after his kind, and the beetle after his kind, aby [mogły] skakać na nich po ziemiand the grasshopper after his kind. Następujące spośród nich możecie jeść: wszelkie gatunki szarańczyBut all other flying creeping things, wszelkie gatunki soleamwhich have four feet, wszelkie gatunki chargol i wszelkie gatunki chagab. Wszystkie inne gatunki latających owadów czworonożnych będą dla was obrzydliwościąshall be an abomination unto you.
| źródło = {{Cyt
| tytuł = Biblia Tysiąclecia OnlineAuthorized (King James) Bible | rozdział = Księga KapłańskaLeviticus | inni r = rozdz. chapter 11, wersy verses 21–23, tłum. Jerzy Wirszyłło | adres rozdziału = httphttps://www.bibliabiblegateway.plcom/passage/rozdzial.php?idsearch=92#W21Leviticus+11&version=AKJV | wydawca = Wydawnictwo Pallottinum | miejsce = Poznań | rok = 2003Bible Gateway }} }}
[[File:Owady.png|400px|right|Owady są niekoszerne z wyjątkiem kilku gatunków szarańczy.]]
=== Krew ===
{{ Cytat
| Jeżeli kto z domu Izraela albo spośród przybyszówAnd whatsoever man there be of the house of Israel, którzy osiedlili się między nimior of the strangers that sojourn among you, będzie spożywał jakąkolwiek krewthat eateth any manner of blood; I will even set my face against that soul that eateth blood, zwrócę oblicze moje przeciwko temu człowiekowi spożywającemu krew i wyłączę go spośród jego luduand will cut him off from among his people. Bo życie ciała jest we krwi, a Ja dopuściłem ją dla was [tylko] na ołtarzu, aby dokonywała przebłagania za wasze życie, ponieważ krew jest przebłaganiem za życieFor the life of the flesh is in the blood: and I have given it to you upon the altar to make an atonement for your souls: for it is the blood that maketh an atonement for the soul. {{...}} Jeżeli kto z Izraelitów albo z przybyszówAnd whatsoever man there be of the children of Israel, którzy się osiedlili między wamior of the strangers that sojourn among you, upoluje zwierzynę jadalnąwhich hunteth and catcheth any beast or fowl that may be eaten; he shall even pour out the blood thereof, zwierzę lub ptaka, [to] wypuści jego krew i przykryje ją ziemiąand cover it with dust. For it is the life of all flesh {{.. Bo życie wszelkiego ciała jest we krwi jego.}}
| źródło = {{Cyt
| tytuł = Biblia Tysiąclecia OnlineAuthorized (King James) Bible | rozdział = Księga KapłańskaLeviticus | inni r = rozdz. chapter 17, wersy verses 10–14, tłum. Jerzy Wirszyłło | adres rozdziału = httphttps://www.bibliabiblegateway.plcom/passage/rozdzial.php?idsearch=Leviticus+17&version=86#W10AKJV | wydawca = Wydawnictwo Pallottinum | miejsce = Poznań | rok = 2003Bible Gateway }} }}
Krew jest symbolem życia, a dawcą wszelkiego życia jest Bóg. Dlatego krew jest święta, czyli niejako zarezerwowana dla Boga. W czasach, gdy istniała jeszcze świątynia jerozolimska (ostatecznie zburzona przez Rzymian w 70 r.n.e.), ołtarz w tej świątyni skrapiano krwią cielaka czy baranka zabitego jako ofiarę przebłagalną za grzechy. A ponieważ krew była dla Boga, to nie mogła być dla ludzi. Stąd surowy, wielokrotnie powtórzony w Biblii, zakaz konsumpcji krwi, którego złamanie sprawiało, że Bóg osobiście zwracał swoje oblicze przeciwko sprawcy: widzę cię, widzę, co zrobiłeś, i ci tego nie zapomnę.
{{Nawigacja|poprz=Czy macie menu po angielsku?}}
[[KategoriaCategory: Bajgiel]][[KategoriaCategory: Barszcz]][[KategoriaCategory: Blince]][[KategoriaCategory: Chałka]][[KategoriaCategory: Czulent]][[KategoriaCategory: Gefilte fisz]][[KategoriaCategory: Kanapka Reubena]][[KategoriaCategory: Kawior po żydowsku]][[KategoriaCategory: Keczup]][[KategoriaCategory: Kiszka żydowska]][[KategoriaCategory: Knedle macowe]][[KategoriaCategory: Maca]][[KategoriaCategory: Maggi]][[KategoriaCategory: Piwo]][[KategoriaCategory: Sajgonka]][[KategoriaCategory: Śliwowica]][[KategoriaCategory: Wino]][[KategoriaCategory: Wódka]][[KategoriaCategory: Bolesław Pobożny]][[KategoriaCategory: Anna Ciundziewicka]][[KategoriaCategory: Jezus z Nazaretu]][[KategoriaCategory: Jarosław Kaczyński]][[KategoriaCategory: Kazimierz Wielki]][[KategoriaCategory: Mojżesz]][[KategoriaCategory: Michael Schudrich]][[KategoriaCategory: Rebekka Wolf]][[KategoriaCategory: Żydzi]][[KategoriaCategory: Jerozolima]][[KategoriaCategory: Kraków]][[KategoriaCategory: Nowy Jork]][[KategoriaCategory: Wilno]][[KategoriaCategory: Izrael]][[KategoriaCategory: Stany Zjednoczone]][[KategoriaCategory: Starożytność]][[KategoriaCategory: Średniowiecze]][[KategoriaCategory: Nowożytność]][[KategoriaCategory: XIX wiek]][[KategoriaCategory: XX wiek]][[KategoriaCategory: XXI wiek]][[KategoriaCategory: Przepisy]]
[[pl:Szkic:Tego jeść nie będziecie, bo jest obrzydliwością]]