5,079
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
I tak dochodzimy wreszcie do rozwiązania zagadkiAnd so we may finally solve the riddle. Leszczyński podczas swojego wygnania w Alzacji During his stay in Alsace (między pierwszą a drugą utratą koronybetween his two stints as king of Poland) zatrudniał na swym dworze miejscowych kucharzy, kredencerzy (odpowiedzialnych za nakrycie do stołu i przygotowanie potraw na zimno) oraz pasztetników (specjalistów od ciast)Stanislas employed local chefs, pantlers and pastrycooks. Ci ostatni zapewne podawali czasem alzacki kugelhopf swojemu pracodawcyIt's quite likely that from time to time they served him some Alsatian specialities, który musiał zauważyćincluding the ''kougelhopf'', że niczym nie różni się on od polskiej babyand that he couldn't fail to notice that it's actually the same thing as the Polish ''baba''. Najsłynniejszym pasztetnikiemThe best-ciastkarzem, który zaczynał swoją karierę na dworze Leszczyńskiego, był known pastrycook to have begun his career at Stanislas's court was Nicolas Stohrer (1706 – okca. 1781),<ref> {{Cyt
W In 1730 r. , Stohrer postanowił otworzyć własną działalność i w pobliżu stacji końcowej powozów przyjeżdżającyh do Paryża od północydecided to start his own business, przy ulicy so – next the northern coach terminus in Paris, at Mont Orgueilleux Street (dziś now Montorgueil), założył najstarszą działającą do dziś paryską ciastkarnię– he opened the oldest Parisian pastry shop still in operation. Czy podawano w niej baby-kuglofyDid he sell ''babas / kouglofs'' there? Pewnie takMost probably. Czy były nasączane rumemWere they imbibed with rum? Raczej nie od razuProbably not, at least not from the start. XVIII18th-wieczne źródła dość konsekwentnie podającentury sources are quite unanimous in describing the ''baba'' as coloured with saffron and studded with raisins, że baby barwi się szafranem i ozdabia rodzynkamiwithout any mention of rum. At the beginning of the 19th century, ale o rumie nie wspominają. Jeszcze na początku XIX w. słynny smakosz the great gourmet Grimod de La Reynière już przypisywał wynalezienie baby Leszczyńskiemuwould already attribute the baba to Stanilas, ale nie była to jeszcze but it still wasn't the rum baba rumowa.
Jeśli chodzi o charakterystyczny kształt baby czy gugelhupfaAs for the distinctive shape of the ''baba'' or ''Gugelhupf'', który gdzieniegdzie nazywano też „głową Turka”sometimes also known the "Turk's head", to podobne formy stosowali już starożytni Rzymianie oksuch moulds were already used by the Romans ca. 200 r.n.eCE.<ref>{{Cyt
[[File:Stohrer Paris.jpg|thumb|left|Inside the Stohrer pastryshop in Paris]]
| nazwisko = Goldstein
| imię = Darra
| rok = 2015
| strony = 657
}}</ref> którego królewna Maria po ślubie z królem Francji zabrała ze sobą do Wersaluwhom Princess Marie took with her to Versailles when she became Queen of France. Dla młodego Stohrera oznaczało to najlepszy wpis do For the young Stohrer this meant the best item on his CVhe could have ever dreamed of, o jakim mógł zamarzyćbut it also gave him the opportunity to popularize the pastry from his home region at the French royal court. The only problem was the cake's German name, a which was the French found unpronounceable and unspellable;także okazję, by spopularyzować tradycyjny wypiek ze swych rodzinnych stron na francuskim dworze. Problemem była tylko jego niemiecka nazwa – dla Francuzów nie do wymówienia i nie do zapisania; Francuzi, jeśli musząif the French absolutely have to write that word down, they find at least as many ways to piszą ją na mniej więcej tyle sposobów spell it (''cougloff, goglopf, gouglouff, guglhupf, kougelhopf, kouglhupf, kouglof,'' itdetc.) co nazwisko Leszczyńskiegoas they have ways to spell Leszczyński's surname. O ileż prościej było nauczyć ich polskiego słowa „baba”So instead of calling the cake by its German name, które Stohrer poznał pracując dla polskiego eks-króla!presented it to the French as ''baba'', the name he had learned from his Polish employer.<ref>M. Krondl, ''op. cit.'', s. 171</ref> Już pół wieku później słowo The new word caught on in French; it started to zaczyna pojawiać się w tekstach francuskichcrop up in French texts half a century later, na przykład w liście współautora including in a letter from Denis Diderot, a co-author of the ''Wielkiej Encyklopedii FrancuskiejEncyclopédie'', Denisa Diderotato his lover, w którym opowiada kochance o ucztach u barona in which he described the banquets held by the Baron d'Holbach na zamku in his Grand-Val w południowej Francji castle in southern France (czyli już dość daleko od Alzacjiquite far away from Alsace, Lotaryngii i WersaluLorraine and Versailles):
{{clear}}
{{ Cytat
| Zostanę tu jeszcze przez tydzieńI'm going to pass another week here. Pray to God that I don't die from indigestion. Niech Pani prosi BogaEveryday, abym nie umarł z przejedzenia. Przywożą nam tu codziennie z they bring us here from Champigny najbardziej zajadłe i srogie węgorzethe most furious and most perfidious eels, do tego podają małe arbuzy astrachańskie i kiszoną kapustęand then little watermelons from Astrakhan, i kuropatwy w kapuścieand then sauerkraut, i młode kuropatwy and then partridges with cabbage, and then young partridges à la crapaudine, i babeczki [des baba], i pasztetyand then babas, i tartyand then pies, i ze dwanaście żołądków by trzeba miećand then tarts, żeby and then you would need twelve stomachs [to wszystko pomieścić {{eat all that...}} Na szczęście zapijamy to w ilościach proporcjonalnych] Fortunately, we drink in proportion, więc wszystko wchodziso it all goes well.
| źródło = {{Cyt
| inni = ed. J. Assézat, Maurice Tourneux
| rok = 1876
| strony = 246
}}, tłum. własneown translation
| oryg = J’ai encore huitaine à passer ici. Priez Dieu que je ne meure pas d’indigestion. On nous apporte tous les jours de Champigny les plus furieuses et les plus perfides anguilles, et puis des petits melons d’Astracan, puis de la sauerkraut, et puis des perdrix aux choux, et puis des perdreaux à la crapaudine, et puis des baba, et puis des pâtés, et puis des tourtes, et puis douze estomacs qu’il faudrait avoir {{...}} Heureusement on boit en proportion, et tout passe.
}}
[[File:Baba zwyczajna.jpg|thumb|upright|Baba zwyczajnaA regular Polish ''baba''<br />Ze From [https://polona.pl/item/dra-oetkera-przepisy-dla-skrzetnych-gospodyn,MTY0MjkxNDA/20/#item zbiorku przepisówa collection of pastry recipes] na ciasta wydanego po polsku w latach 1930. przez zakłady published in Polish in the 1930s by a Dr. Oetkera w Oliwie Oetker factory in Oliva, Free City of Danzig (Wolne Miasto now part of Gdańsk, Poland)]]
{{ Cytat
| Baba jest potrawą polską wynalezioną przez Stanisława Leczinskiego The baba is a Polish dish invented by Stanislas Leczinski [sic], króla polskiego i wielkiego King of Poland and Grand [sic] księcia Lotaryngii i BaruDuke of Lorraine and Bar, władcę, który był wielkim smakoszem u schyłku swoich dnia great gourmet towards the end of his days, a któremu nie była wcale obcą praktyka kuchennawho was no stranger at all to culinary practice. Szafran i rodzynki korynckie są głównymi przyprawami babySaffron and Corinthian raisins are the principal seasonings of the baba, jednakże niewielu kucharzy potrafi dobrze ją wykonaćbut few cooks know how to make it well.
| źródło = {{Cyt
| nazwisko = Reynière
| rok = 1808
| strony = 170
}}, tłum. własneown translation
| oryg = Le baba est un met polonais, de l'invention de Stanislas Leczinski, Roi de Pologne, et Grand-Duc de Lorraine et Bar, prince fort gourmand vers la fin de ses jours, et qui n'étoit point étragner à la pratique de la cuisine. Le safran et les raisins de Corinthe sont les principaux assaisonnements du baba, mais peu de cuisiniers savent bien le faire.
}}
In pre-revolutionary France, rum was rare anyway, mostly due to high custom duties, imposed to protect the producers of domestic brandies and other alcohols. It was only at the beginning of the 19th century that the French learned to appreciate the English punch, which was made from Carribean sugar-cane rum. In the 1840s, rum started to appear in French dessert recipes. And so the tasty legend of a Polish king who soaked a dry ''kouglof'' in rum and named it after a fairy-tale protagonist, falls apart like a hosue of cards. Mr. Michael Krondl, a food historian, has put it best:
Zresztą w przedrewolucyjnej Francji rum był rzadkością, głównie ze względu na zaporowe cła, którymi państwo chroniło producentów rodzimych koniaków i innych alkoholi. Dopiero na początku XIX w. nad Sekwanę zawitała z Anglii moda na poncz, którego składnikiem był sprowadzany z Karaibów rum z trzciny cukrowej. W latach 40. tegoż stulecia rum zaczął pojawiać się we francuskich przepisach na desery. I tak smakowita legenda o polskim królu, który macza suchy kuglof w rumie i nazywa go imieniem baśniowego bohatera, rozsypuje się jak domek z kart. Najlepiej podsumował to historyk jedzenia, pan Michael Krondl:
{{ Cytat
| Francuzi uwielbiają opowiadać anegdoty o swoim jedzeniuThe French love to tell anecdotes about their food, and if some eminent person can be attached to a jeśli jeszcze uda się skojarzyć potrawę z jakąś znaną postaciądish, so much the better. Some of the tales happen to tym lepiej. Niektóre z tych opowieści są prawdziwebe true, wiele jest zmyślonychmany are made up, but in some cases the stories are like a bywają i takienapoleon or millefeuille made up of layers of crisp fact and frothy fiction. Pulling it apart neatly is almost impossible. What's more, co jak napoleonka czy kremówka składają się z warstw kruchego faktu i puszystej fikcji. Nie da się ich ładnie rozdzielićonce you've scraped away all the fluff, the truth you are left with can be a nawet gdyby udało się zeskrobać całe wypełnienie, to pozostała prawda może okazać się nieco suchalittle dry.
| źródło = {{Cyt
| nazwisko = Krondl
| strony = 171
| url = https://books.google.dk/books?id=Dt0RErSFvE8C&lpg=PA171&pg=PA17
}}, tłum. własne| oryg = The French love to tell anecdotes about their food, and if some eminent person can be attached to a dish, so much the better. Some of the tales happen to be true, many are made up, but in some cases the stories are like a napoleon or millefeuille made up of layers of crisp fact and frothy fiction. Pulling it apart neatly is almost impossible. What's more, once you've scraped away all the fluff, the truth you are left with can be a little dry.
}}
[[File:Baba czekoladowa.jpg|thumb|upright|Baba czekoladowaA Polish chocolate ''baba''<br />Ta fabryka The Dr. Oetkera w Oliwie nadal działa i rozsiewa po okolicy charakterystyczny słodkawy zapach mleka w proszkuOetker factory in Oliva is still operational, with the characteristic cloying scent of powdered milk wafting off its premises. WiemI live 400 metres away from it, bo mieszkam 400 m od niejso I know.]]Zanurzanie pojedynczych kawałków suchego ciasta w winieSoaking individual helpings of dry cake in wine, kawie czy czekoladzie było niewątpliwie starą praktykącoffee or chocolate is surely and old practice, ale to nie to samo co nasączanie całej baby przed podaniembut it's not the same as soaking an entire bundt cake before serving. Kto zatem wpadł na taki pomysłWhose idea was it then? Tego nie wiemyWe don't know. We do know, ale wiadomo na przykładhowever, że w that in 1845 r. Auguste Julien, współwłaściciel ciastkarni przy placu a co-owner of a pastry shop at Place de la Bourse w Paryżuin Paris, włączył do swojej oferty babeczki z kawałkami kandyzowanej skórki pomarańczy zamiast rodzynek i nasączane syropem na bazie rumu intorduced into his offer small babas with candied orange zest instead of raisins and imbibed with rum (albo kirschuor kirsch)-based syrup. A że, jak już wiemyAnd because, Francuzi wolą te potrawyas we already know, które kojarzą im się z celebrytamithe French prefer those dishes that they can associate with celebrities, to nazwał tę babkę he named this new kind of baba ''"savarin"'' (wym. ''sawa-rę'')<ref>M. Krondl, ''op. cit.'', sp. 172</ref> – od nazwiska słynnego smakosza, który nazywał się after the famous gourmet Jean-Anthelme Brillat (1755–1826; wym. ''żanan-telm bri-ja''), ale zmienił nazwisko na who changed his name to Savarin, żeby dostać spadek po ciotceso that he could inherit his aunt's property.<ref>{{Cyt
| inni = ed. Joël Robuchon
| tytuł = Larousse Gastronomique
}}</ref>
| nazwisko = Adamson
| imię = Melitta Weiss
| rok = 2004
| strony = 69
}}</ref> Z czego wynikaWhich means that history came full circle, że historia zatoczyła koło – z dawnego Rzymufrom ancient Rome, przez Niemcyvia Germany, PolskęPoland, AlzacjęAlsace, Francję, z powrotem do Włoch i neapolitańskich France and back to Italy and the Neapolitan ''babà al rum''.
== Przepis ==
