5,079
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
No i wreszcie na tej nowo odnalezionej karcie mamy już przepisy nie tylko na ocetBut, a na porządne potrawy z mięsaperhaps more importantly, one this newly discovered sheet, we finally had recipes not for vinegar, babut for decent meat dishes. Even game meat, nawet z dziczyznyto boot! W tytule pierwszego przepisu widać też drobneIn the title of the first recipe we can also see a small, lecz ciekawe odstępstwo XVIbut interesting modification made by the 16th-wiecznego polskiego tłumacza od oryginalnej treścicentury Polish translator. Czeski tekst mówi bowiem o „zwierzynie bawołowejThe original Czech version speaks of "buffalo, bison or other unsual game, not found in our lands", żubrowej albo z innych niezwyczajnych zwierząt z cudzych krain”whereas the Polish translation has "buffalo, natomiast w wersji polskiej jest mowa o „zwierzynie bawołowej albo żubrowej i inszejbison or other game, nie będącej w obyczaju unusual in ''polskiejPolish'' ziemi”lands". Z jednej strony rozumiem chęć tłumacza do tegoOn the one hand, by dostosować treść pod względem geograficznym do polskiego czytelnikaI understand the translator's urge to localize the text a little, but on the other, ale z drugiej – zrobił it seems to nieco połowicznieme that he did it somewhat half-heartedly. Bo o ile w XVI w. żubry już w Czechach nie występowałyIt's true that, by the 16th century, bison had already been extinct in Bohemia, or what is now the Czech Republic, but it still roamed the vasts forests of Poland, so it wasn't that exotic to przecież na terenie Polski były nadal dostępnePolish cuisine.
== Another Groundbreaking Discovery ==
[[File:Pieczeń wołowa po węgiersku.JPG|thumb|Another surviving sheet from ''Kuchmistrzostwo'', this one with recipes for meat dishes, currently owned by the Jagiellonian Library in Cracow (ID number: Cim 0.913)]]
For something more, one had to wait almost forty years, but I believe it was worth it. It was then that Kazimierz Piekarski (1893–1944), head of the Old Prints Department at the Jagiellonian Library, discovered a badly damaged sheet of paper printed with more recipes from ''Kuchmistrzostwo'' (or ''Kucharstwo'', if you wish). He removed the sheet, naturally, from the cover of a different tome, namely the 1549 edition of the Latin-language ''De Tuenda Valetudine Libri Sex'' (''Six Books on the Preservation of Health'') by the aforementioned Galen.
Piekarski examined the typefaces used both on the sheet he had found and on the pages with vinegar recipes discovered by Wolski, and then compared them with the typefaces known to be used by different Cracow printers in the first half of the 16th century. And the he came to the conclusion that the two fragments came from two different editions of the same cookbook. The sheet found at the Jagiellonian Library was printed with types used at Maciej Szarffenberg's print shop, while the two sheets discovered in Warsaw must have been printed with types employed by Hieronim Wietor (ca. 1480–1547) – rather than by Florian Ungler as Wolski had assumed. But if a hundred unsold copies were found in Mrs. Unlger's inventory, then Ungler must have also printed his own edition of the same cookbook, although not a single copy of that edition has survived to our times.<ref>{{Cyt
}}</ref> And this would mean that the first cookbook printed in Polish had at least three different editions from three different printers.
{{clear}}
{{ Cytat
| Buffalo, bison or other game, unusual in Polish lands, but only in foreign countries. Make sauce for it in the following way. Take raisin, figs and make a toast of white bread, put it all in a mortar and let grind, and once it's well ground, pour in some heated wine and strain it through cloth, and having cut up the meat into morsels, cover them with the sauce in a cauldron or a pot, season with pepper, ginger, saffron, cloves and sweeten a little with sugar or honey, and add some fried apples, raisins large and small, almonds and anything else, according to [what you have in] your household.| oryg = [Zwierzyna bawołowa albo żubrow]a i insze, nie będące w obyczaju polskiej [ziemi, j]edno w cudzych stronach. Tak na nie juchę [tj. sos] wyborną działaj. Weźmij rodzynków, fig, a ususz grzankę z białego chleba, włóż wszystko społem do moździerza, a daj tłuc, a gdy już utłuczesz, jako ma być, zagrzawszy wina, wlej w to i przecedź przez chustę, a nadziaławszy sztuk z tej zwierzyny, wlej na nie tę juchę, włóż do kotła albo do garnca, a okorzeń [tj. przypraw] pieprzem, imbirem, szafranem, goździk[am]i, a osłodź mało cukrem albo miodem, a usmaż na nie jabłek, rodzynków małych i wielkich, migdałów albo jako kto chce mieć według swego gospodarstwa.
| źródło = {{Cyt
| tytuł = [Kuchmistrzostwo]
| miejsce = [Kraków]
| rok = [ok. 1540]
}}, f1v, Biblioteka JagiellońskaJagiellonian Library, Dział StarodrukówOld Prints Department, sygn. Cim 0.913, own translation| jęz = Polish| oryg oryg2 = Zvĕřina buvolová aneb zubrová, aneb jiné neobyčejná jakákoli zvĕř z cizích krajin. Takto se má na ně jícha výborná dělati. Vezmi fíkuov a řeckého vína, a usuše topenek z bílého chleba, daj to spolu do moždíře, ať se stluče, a když se na místo stluče, shřeje vína, vlí do toho, a protáhni skrze hartúch, a nadělaje kusuo z těch zvĕřin, daj na ně tu jíchu do kotla, neb do hrnce, a okořeň pepřem, zázvorem, šafránem, hřebičky, a oslaď malo cukrem nebo medem, a upretuj na ní jablek, řeckého vína, mandluov, hrozenek, aneb jak kdo chce míti, vedle běhu hospodářského.| źródło-oryg oryg2 = {{Cyt
| inni = red. Čeněk Zíbrt
| tytuł = Kuchařství: O rozličných krmích, kterak se s chutí strojiti mají
| rok = 1891
| strony = [IV]
}} | jęz2 = Czech }}
Pozostaje jeszcze kwestia datowania tej najstarszej wydanej drukiem polskiej książki kucharskiej. Na pewno jej pierwsza edycja nie mogła się ukazać wcześniej niż w 1535 r., kiedy to w Czechach wydano ''Kuchařství''. W końcu przekład nie mógł starszy od oryginału. Natomiast najpóźniejsza możliwa data to rok 1547, w którym zanotowano książkę kucharską w inwentarzu Szarffenberga. Dopiero w XXI w. udało się ten dwunastoletni zakres zawęzić. Otóż w katalogu księgozbioru austriackiego kolekcjonera Hieronymusa Becka z Leopoldsdorfu (1525–1596) znaleziono następujący zapis: „Kuchmistrzstwo [sic] Prossowol 1536”. Słowo „Prossowol” odnosi się być może do jakiegoś drukarza rodem z podkrakowskich Proszowic. W każdym razie, jeśli ów proszowianin rzeczywiście wydał ''Kuchmistrzostwo'' już w 1536 r., to znaczy, że zrobił to zaledwie rok po ukazaniu się czeskiego pierwowzoru.<ref>{{Cyt
