5,079
edits
Changes
no edit summary
{{Data|4 March 2019}}
{{Cytat
| <poem>Bigos – to potrawais yum!Kulig – to zabawaSleigh ride is fun!</poem>
| źródło = <!--{{Cyt
| nazwisko = Pol
}}--> }}
== Hunter's Bigos myśliwski ==Ja sam nigdy nie rozumiałemThe Polish word ''bigos'' is often rendered into English as "hunter's stew", but in fact, co hunter's bigos, or ''bigos myśliwski'' (pronounced: ''{{small|BEE}}-gawss mish-{{small|LEEF}}-skee''), is just one of its many varieties. Whether it's a bigos made of game meats or a bigos eaten by hunters, but made from any kind of meat, is open to za frajda strzelać do przestraszonych zwierzątdebate. As for me, I've never really understood why anyone would enjoy shooting at terrified animals, ale skoro sam wieszcz but if Poland's national bard himself (choć sam siebie nazwał even though he referred to himself as "błahym strzelcema wretched marksman"<ref>Mickiewicz, ''op. cit.'', księga Book IV, wers verse 43</ref>) tyle miejsca w naszej narodowej epopei poświęcił polowaniomwrote so much about hunting in his epic, then let's at least quote a short excerpt, which is still quite up-to przytoczmy tylko krótki fragment, który mało się zestarzał, a który może nie spodobać się -date and may not be appreciated the pro-hunting lobby myśliwskiemu w Polsce:in Poland.
[[Plik:Koncert Wojskiego.jpg|thumb|Michał Elwiro AndriolliThe Tribune's Horn Performance, a hunting scene from ''Koncert WojskiegoPan Tadeusz'' illustrated by Michał Elwiro Andriolli (1881)]]
{{Cytat
| <poem>Hrabia na polowaniu bardzo dobrze zna sięThe Count is well versed in the lore of the chase,Nieraz gadał o łowów i miejscuOften speaks he of hunting: its right time and place.The Count was raised from childhood among foreign nations, i czasie;Hrabia chował się w obcych krajach od dzieciństwaAnd says that we are lacking in civilizationTo hunt without us giving due considerationI powiadaTo articles, że to jest znakiem barbarzyństwaPolować tak jak u nasby-laws, bez żadnego względuto state regulations;Na artykuły ustawTrampling mounds, przepisy urzędubalks of others without respect owing,Nie szanując niczyich kopców ani miedzyRiding over strange land,with its owner not knowing;Jeździć po cudzym gruncie bez dziedzica wiedzyWhether summer or spring to go leaping and vaultingThrough field and forest, killing the fox when it's moulting;Wiosną równie jak latem zbiegać pola, kniejeOr allowing a pregnant she-hare in the heath,Zabijać nieraz lisaOr green rye, właśnie gdy liniejeto be taken,Albo cierpiećor hounded, iż kotną samicę zajęcząCharty w runi uszczują, a raczej zamęcząto death,Z wielką szkodą źwierzynyWith great harm to game numbers. Stąd się Hrabia żali,The Count thus complainsŻe cywilizacyja większa u MoskaliThat more civilization in Russia obtains...</poem>
| źródło = <!--{{Cyt
| nazwisko = Mickiewicz
}}, księga II, wersy 578–591 }}
[[Plik:Aneta Talaga, bigos.jpg|thumb|350px|Bigos z from ''Pana TadeuszaPan Tadeusz''.<br />Fotografia ze smakowitego A photo from the [http://www.anetatalaga.pl/index.php/bigos-tradycyjny bloga pani Anety TalagiMs. Aneta Talaga's appetizing blog.]]]
{{Cytat
| <poem>W słowach wydać trudnoMere words cannot tellBigosu smak przedziwnyOf its wondrous taste, kolor i woń cudną;colour and marvellous smell.Słów tylko brzęk usłyszy i rymów porządekOne can hear the words buzz, and the rhymes ebb and flow,Ale treści ich miejski nie pojmie żołądekBut its content no city digestion can know.</poem>| źródło = ''ibid.'', księga Book IV, wersy verses 831–834
}}
{{Cytat
| <poem>Bierze się doń siekanaPickled cabbage comes foremost, kwaszona kapustaand properly chopped,KtóraWhich itself, wedle przysłowiais the saying, sama idzie w ustawill in ones mouth hop;Zamknięta w kotleIn the boiler enclosed, łonem wilgotnem okrywawith its moist bosom shieldsWyszukanego cząstki najlepsze mięsiwaChoicest morsels of meat raised on greenest of fields;I praży sięThen it simmers, aż ogień wszystkie z niej wyciśnietill fire has extracted each dropSoki żywneOf live juice, and the liquid boils over the top, aż z brzegów naczynia war pryśnieI powietrze dokoła zionie aromatemAnd the heady aroma wafts gently afar.</poem>| źródło = ''ibid.'', księga Book IV, wersy verses 839–845
}}
== Rascal's Bigos hultajski ==[[Plik:Bigosowanie.jpg|thumb|Bigosowanie kapuścianych główCabbage heads being chopped into bigos]]A zatem kiedySo when, jak i dlaczego w bigosie pojawiła się kiszona kapustahow and why did sauerkraut become part of bigos? Dla SienkiewiczaFor example, na przykładto Henryk Sienkiewicz, kapusta jako składnik bigosu była czymś tak oczywistyma turn-of-the-20th-century writer and Nobel-Prize winner, iż najwyraźniej zakładałsauerkraut in bigos was so obvious that he assumed it have been just as obvious to Lord John Humphrey Zagloba, że oczywistą była również dla Onufrego Zagłoby:a character from his trilogy of historical novels.
{{Cytat
| <poem>– Jak się masz"How are you, stary francieold rogue? Cóż to tak nosem kręcisz, jakbyś jakowy niecnotliwy zapach wietrzyłWhy twist your nose as if you had found some unvirtuous odor?"– W całym Sapieżyńskim wojsku "In the whole camp of Sapyeha it smells of bigos czuć!."– Czemu to bigos"Why? – powiadaj!…Tell me."– Bo Szwedzi kapuścianych głów naszatkowali"Because the Swedes have cut up a great many cabbage heads!"</poem>| źródło = Translation based on <!--{{Cyt
| nazwisko = Sienkiewicz
| imię = Henryk
| tytuł = PotopThe Deluge | inni = translated by Jeremiah Curtin | wydawca = Gebethner i WolffProject Gutenberg
| miejsce = Warszawa
| rok = 18882011 | tom = V | strony = 1692 | url = httpshttp://plwww.wikisourcegutenberg.org/wikifiles/37308/37308-h/Strona:Henryk_Sienkiewicz37308-Potop_(1888)_th.5.djvu/175htm
}}--> }}
| nazwisko = Bystroń
| imię = Jan Stanisław
| strony = 473
| url = http://mbc.malopolska.pl/dlibra/docmetadata?id=87581
}}--></ref> U PotockiegoThe nobleman in Potocki's poem, po uczcie ze szpinakuafter a feast of spinach, seleracelery, szparagów i karczochówasparagus and artichokes, szlachcic miał ochotę wreszcie najeść się mięsiwacraved to eat his full of meat at last.
{{Cytat
| <poem>Już czeladź po obiedzie: Złodzieje, czemuścieZjedliMy servants have just lunched. "Have you left any food? Jeszcze została słonina w kapuście,"Jest i "There's veal bigos cielęcy; and pork fat in sauerkraut stewed. A ja krzyknę głosem:"Dawaj po włoskiej uczcie kapustę z bigosem.So I ask for these dishes and I loudly shout out,"I've just dined with Italians; bring me bigos and kraut!"</poem>
| źródło = <!--{{Cyt
| nazwisko = Potocki
| strony = 35 }}--> }}
{{Cytat
| W pierwszym zwyczaju staroświeckim na początku panowania Augusta In the early part of Augustus III jeszcze trwającym's reign, niebyło zbyt wykwintnych potrawthere weren't that many sumptuous dishes. RosółThere were ''rosół'' [meat broth], barszczborscht [sour soup], sztuka mięsaboiled meat, and bigos z kapustąwith cabbage, z różnego mięsiwa kawalcamimade of assorted chunks of meat, kiełbasą i słoninąsausages and fatback, drobno pokrajanymi i z kapustą kwaśną pomieszanymichopped up finely and mixed with sauerkraut, i nazywano to bigosem hultajskimand called ''bigos hultajski''...
| źródło = <!--{{Cyt
| nazwisko = Kitowicz
}}--> }}
[[Plik:Bigos myśliwski.jpg|thumb|Bigos myśliwski według obrazu Alfreda Wierusza Kowalskiego Hunter's bigos as painted by Alfred Wierusz Kowalski (1877)]]Nazywano to bigosem hultajskimIt was called ''bigos hultajski'' (pronounced: ''{{small|BEE}}-gawss hool-{{small|TIE}}-skee''), a więc bigosem dla ubogichor "poor man's bigos". Mianem hultajów określano wówczas nieosiadłych chłopówBack then, którzy, wędrując po wsiach i miastach, najmowali się dorywczo do różnych practhe Polish word ''hultaj'' (''{{small|BEE}}-gawss {{small|HOOL}}-tie'') referred to an itinerant peasant who travelled from village to village or town to town looking for various short-term jobs.<ref><!--{{Cyt
| nazwisko = Doroszewski
| imię = Witold
| strony =
| url = https://sjp.pwn.pl/doroszewski/hultaj;5433804.html
}}--></ref> Hultajski ''Bigos hultajski'' was, then, something like real bigos był więc czymś jak bigos prawdziwy, bo robiono go z siekanego mięsaas it was made from chopped meat, ale raczej tego tańszegobut of the cheaper kinds, jak kiełbasy i słoninalike sausages and fatback, a do tego nie zakwaszano go drogimi limonkami i cytrynami ("po tynfie jedna sztuka najtańsza"and it was seasoned not with expensive limes or lemons, jak podaje Kitowicz<ref>Kitowicznor even with vinegar, ''opbut with sauerkraut or pickled beetroot juice. citThe sauerkraut had the additional advantage of serving as both filler and preservative.It wouldn''</ref>), ani nawet octem, lecz prostacką kiszoną kapustą lub kwasem buraczanym (co też pojawia się w przepisach z XIX w.). Z tym że kapucha miała jeszcze tę zaletę, iż robiła równocześnie za wypełniacz i środek konserwujący. Szybko odkryto, że taki kapuściany t take long to discover that such sauerkraut bigos można długo przechowywać i wielokrotnie odgrzewaćcould be stored for a long time and reheated multiple times, dzięki czemu stał się potrawą nie tylko hultajów i służbywhich made it a perfect food not only for itinerant peasants and domestic servants, ale też -- żołnierzybut also for soldiers, myśliwych i podróżnychhunters and travellers. Zygmunt Gloger, który w swojej who liked to share his personal experiences in his turn-of-the-20th-century ''Encyklopedii staropolskiejOld Polish Encyclopedia'' z początku XX w. nie stronił od dzielenia się osobistym doświadczeniem, wspominałreminisced that "in the old way of travelling, że "w dawnym sposobie podróżowania był to arcypraktyczny wynalazek kuchni polskiejit was a superbly practical invention of Polish cuisine, [czego] piszący niniejsze słowa doświadczył [...] jeszcze w r. which I experienced myself in 1882 osobiście, gdy wspólnie z Henrykiem Sienkiewiczem odbywał końmi kilkudniową podróż do puszczy Białowieskiejwhen Henryk Sienkiewicz and I travelled for a few days on horseback to the Białowieża Forest."<ref><!--{{Cyt
| nazwisko = Gloger
| imię = Zygmunt
| url = https://pl.wikisource.org/wiki/Strona:PL_Gloger-Encyklopedja_staropolska_ilustrowana_T.1_181.jpg
}}--></ref>
''Bigos hultajski'' made a stellar career not only in the culinary realm, but in literature as well -- as an ideal metaphor for any kind of messy mixture of scraps which somehow manages to remain appetizing. For instance, a two-act moralizing romantic comedy written by Jan Drozdowski in 1801, bears the title, ''Bigos hultajski, or School of Triflers''.
Bigos hultajski zrobił oszałamiającą karierę nie tylko kulinarną, ale także literacką -- jako idealna metafora wszelkiego rodzaju bezładnej mieszaniny resztek, która jednak, zaskakująco, jest nader smakowita. Na przykład dwuaktowa romantyczno-moralizatorska komedyjka Jana Drozdowskiego z 1801 r. nosi tytuł ''Bigos hultajski, czyli szkoła trzpiotów'' i kończy się następującym monologiem jednego z bohaterów:
{{ cytat
| <poem>Jak w pokarmieAs in food, tak w życiu są czasyso in life, there must come the hourGdzie potrzebną przyprawą jest gorycz i kwasyWhen all that you need is so bitter and sour. {{small|[...]}}Oto dzisiejszych odmian zbiórThe change of fate on which today we all stumbledIs, postać i mina Jest to czysty hultajski just as true bigos, mieszaninaso messy and jumbled. {{small|[...]}}Niech się nim rozum syci, my niżsi, szczęśliwi, Let this truth be confirmed by anyone whoGdy się ciało przy duszy obroczku pożywiFound taste in this moral which hides in the stew.Tej prawdzie ten poświadczy w łaskawym odgłosie,Kto smak znalazł w morale, a morał w Bigosie.</poem>
| źródło = <!--{{Cyt
| nazwisko = Drozdowski