Changes

[[File:Narodziny Maryi.jpg|thumb|upright|left|A postpartum meal for a Jewish mother's postpartum meal (in this particular case, for Saint Anne, who has just delivered the Blessed Virgin Mary) as depicted in a panel from the Gothic altarpiece sculpted by Veit Stoß for Saint Mary's Basilica in Cracow.<br>Is it bagels in this bowl or some other kind of bread rolls?]]W jaki sposób krakowski wynalazek stał się nowojorską specjalnościąSo how has a Cracovian invention got to be a New York speciality? Bo że bajgiel wynaleziono w&nbsp;Krakowie, raczej nie ma wątpliwościBecause there's no doubt that Cracow is the bagel's original hometown. Najstarsza znana wzmianka o&nbsp;bajglach pochodzi z&nbsp;przepisów antyzbytkowych wydanych w&nbsp;The first known mention of bagels comes from sumptuary laws issued in 1610&nbsp;rby the Jewish community in what was then Poland's capital. przez krakowską (czyThe purpose of sumptuary laws was to prevent members of the community from overspending on luxury goods lest they provoke their gentile neighbours with their ostentatious wealth. As for what the law was actually saying on the topic of bagels, właściwie, kazimierską) gminę żydowskąthere are conflicting interpretations. Ustawy antyzbytkowe miały zapewnić, by członkowie gminy nie wydawali zbyt dużo (stąd nazwa) na dobra luksusowe, co mogłoby niepotrzebnie prowokować ich chrześcijańskich sąsiadówSome say the the regulation allowed only those Jewish women who had just given birth to buy bagels. Co prawda, są rozbieżności w&nbsp;sprawie interpretacji przepisu dotyczącego bajgli; jedni uważają, że przepis ten zezwalał na kupowanie bajgli tylko tym Żydówkom, które właśnie urodziły dziecko (jako posiłek regeneracyjny?), Others argue that bagels were allowed only on special occasions such as the circumcision of a&nbsp;inni, że takie smakołyki jak bajgle wolno było spożywać podczas uroczystości z&nbsp;okazji obrzezania nowo narodzonego chłopcanewborn boy.<ref>Balinska, ''op. cit.'', s. 44–46</ref> W&nbsp;każdym razie bajgielWhatever the case, podobnie jak one thing is sure: the bagel, just like the ''obwarzanek'', był luksusemwas luxury.

Z legendą, o&nbsp;tym jak bajgiel wynaleziono ku czci zwycięstwa króla Jana With the legend about how the bagel was invented in honour of King John III pod WiedniemSobieski's victory at Vienna, [[Co nam dała bitwa pod WiedniemWhat has the Battle of Vienna given us?|już się rozprawiliśmy przy innej okazjiwe've already dealt in one of the previous posts]]. Przypomnę więc tylkoLet's just recall here that Jewish bakers were indeed indebted to King John, że Sobieski rzeczywiście zasłużył się w&nbsp;pamięci żydowskich piekarzy z&nbsp;Krakowa w&nbsp;ten sposób, że jako pierwszy król od końca XV&nbsp;w. odmówił potwierdzenia przywileju, który dawał cechowi piekarzy krakowskich monopol na produkcję pieczywa z&nbsp;mąki pszennejas he was the first Polish monarch since the end of the 15th century ''not'' to confirm the Cracovian guild of bakers' monopoly on white bread.<ref>Balinska, ''op. cit.'', s. 35</ref> A&nbsp;to znaczy, że Żydzi mogli wreszcie legalnie wypiekać bajgle i&nbsp;sprzedawać je na terenie miastaWhat this meant for the Jews was that they could finally bake their own bagels and sell them within the wall of Cracow. Czym właściwie różniły się bajgle od obwarzankówSo how exactly did the bagels differ from the ''obwarzanki''? Wydaje się, że wtedy jeszcze niczym, poza tym że jedna nazwa pochodziła z&nbsp;języka polskiegoWell, it seems that at the time the only difference was that ''obwarzanki'' was a&nbsp;druga – z&nbsp;jidyszPolish word and ''beygl'' is Yiddish. Dopiero później z&nbsp;jednego produktu wyewoluowały dwa różne wypieki – chrześcijański It was only later that two different bread products would evolve from the same common ancestor: the gentile ''obwarzanek i&nbsp;starozakonny bajgiel'' and the Jewish bagel. Pierwszy pozostał stosunkowo cienkiThe former had remained relatively thin, ale za to spleciony z&nbspbut braided from two strands of dough;dwóch wałków ciastathe latter has evolved into a roll with a little hole, drugi natomiast z&nbsp;czasem przeobraził się w&nbsp;pulchną bułkę z&nbsp;dziurką, którą można rozkroić na pół i&nbsp;zrobić z&nbsp;niej kanapkęplump enough to be cut in half and fashioned into a sandwich. Pierwszego nie robi się do dziś nigdzie poza Krakowem (i dwoma sąsiednimi powiatami)The former isn't made anywhere outside Cracow and the two adjacent counties, za the latter has spread to drugi trafił wszędzie tam, dokąd dotarli krakowscy Żydziall places reached by Cracovian Jews.

W Cesarstwie Rosyjskim na przykładIn the Russian Empire, bajgle stały się żydowskim odpowiednikiem bublikówfor instance, bagels would become the Jewish equivalent of the ''bubliki''. Najlepiej widać to w&nbsp;refrenie żydowskiej wersji rosyjskiej piosenki, która pojawiła się w&nbsp;Odessie w&nbsp;czasach Nowej Polityki Gospodarczej You best see it the chorus of the Yiddish version of a Russian song written in Odessa during the New Economic Policy (NEP, 1921–28), kiedy po raz pierwszy od wybuchu Wielkiej Rewolucji Październikowej można było legalnie sprzedawać prywatnie pieczone bułki z&nbsp;dziurkąwhen for the first time since the Great October Revolution one could legally sell privately baked rolls with holes.

{{Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=Jwf1Bl_RoiU|poz=right|szer=200|opis=''BubliczkiBublitchki'' w&nbsp;wykonaniu Władimira Minkinaperformed by Vladimir Minkin}}

| <poem>Come, buy my bublichkibublitchki,

[[File:Artur Szyk, Żydowski piekarz.jpg|thumb|upright=.6|left|Żydowski piekarz w&nbsp;dawnej Polsce piekący chlebA Jewish baker in Poland of yore, chałkę oraz bajglebaking bread, challah and bagels.<br>Mal. Painter by Artur Szyk (1927).]]Zarówno przepis na bajgleJewish immigrants would eventually bring both the recipe for bagels and the song to America and, jak i&nbsp;piosenkę o&nbsp;nichspecifically, Żydzi wywieźli w&nbsp;końcu do Ameryki, a&nbsp;konkretnie – do ich największego skupiska, czyli to the Lower East Side (Dolnej Wschodniej Strony Manhattanu)of Manhattan. Tym razem to kilka żydowskich rodzin zmonopolizowało wyrób bajgliIt was here that a few families – Jewish this time around – would monopolize bagel production by setting up their own guild… I mean, tworząc swój własny cechtrade union... PrzepraszamThe union, związek zawodowy. Związek, o&nbsp;nazwie known as Local 338, zrzeszał około trzystu piekarzycounted about 300 bakers among its members. Wszyscy byli mężczyznami wyznania mojżeszowegoThey were all Yiddish-speaking men of the Jewish persuasion, porozumiewali się w&nbsp;języku jidysz, a&nbsp;członkostwo w&nbsp;związku przechodziło przeważnie z&nbsp;ojca na synawith membership typically passing from father to son. Władze związku pilnowały, All union bakers made their bagels by przestrzegano dawnych receptur i&nbsp;by wszystkie bajgle, jak dawniej w&nbsp;Polscehand, wyrabiano ręczniejust like back in the old country.

Wśród konsumentów, jeszcze w&nbsp;połowie XX&nbsp;wUp to the mid-20th century all of their customers were Jewish too.For New York Jews, również byli wyłącznie Żydzi, dla których bajgiel – przekrojony na pół, posmarowany śmietankowym serkiem i&nbsp;złożony w&nbsp;kanapkę z&nbsp;marynowanym łososiem zwanym ''a sandwich of bagel schmeared with cream cheese and garnished with lox'' – był podstawą niedzielnego śniadaniawas the foundation of a typical Sunday breakfast. Postęp techniczny w&nbsp;latach '60. zapoczątkował rewolucję w&nbsp;bajglowym biznesieBut the 1960s eventually saw a revolution in the bagel business, brought about by technological progress. Bracia LenderowieFirst, których ojciec wypiekał bajgle jeszcze w&nbsp;Lubliniethe Lender brothers, najpierw odkryliwhose father had been a bagel baker back in Lublin, iż konsumenci nie zauważają różnicy między świeżymi discovered that consumers couldn't tell between a&nbsp;odmrożonymi bajglami, po czym nawiązali współpracę z&nbsp;Danielem Thompsonem, Kanadyjczykiem który wynalazł maszynę do wyrobu bajglifresh bagel and a defrosted one. Piekarze nie musieli już pracować po nocach, żeby zdążyć przed szczytem popytu w&nbsp;niedzielny poranek, Then they leased a&nbsp;produkowane maszynowo mrożone bajgle zaczęły się pojawiać w&nbsp;supermarketach bagel-making machine invented by the Canadian Daniel Thompson. The bakers no longer had to work all night long to make enough bagels for the Sunday morning peak. Frozen machine-produced bagels started to show up in supermarkets – również w&nbsp;okolicach niezamieszkanych przez Żydówalso in gentile neighbourhoods. W&nbsp;ciągu dekady wojna Localu Within a decade, Local 338 z&nbsp;maszynami ostatecznie skończyła się tak jak walka cechu piekarzy krakowskich z&nbsp;partaczami's war against machines ended with the same result the Cracovian guild of bakers' fight against the "bunglers" eventually did. Dziś i&nbsp;cech piekarzyToday, i&nbsp;Local 338 należą do przeszłościboth the guild and the trade union are gone, tak samo jak wyobrażenie o&nbsp;bajglu jako lokalnymjust like the idea of a bagel as a local, etnicznym i&nbsp;ręcznie robionym wypiekuethnic and hand-made bread product.

[[File:Obwarzanek, bajgiel, precel.jpg|thumb|upright|U góry po lewejTop left: a Cracovian ''obwarzanek krakowski''; <br>u góry po prawejtop right: bajgiel nowojorskia New York bagel; <br>u dołubottom: precel bawarskia Bavarian pretzel.]]W In 1993, a statistical American was already consuming two bagels per month. What's more, by that time, the bagels had become thoroughly Americanized. In America, big is beautiful, so bagels, which weighed only 2–3&nbsp;roz. statystyczny Amerykanin zjadał już po dwa bajgle miesięcznie. Co więcej, były to już bajgle mocno zamerykanizowane. W(70&nbsp;Ameryce duże jest piękneg) back in the times of Local 338, więc bajgle, które whave been supersized to an average weight of 7&nbsp;czasach Localu 338 ważyły okoz. 70 g, teraz ważą po (200 &nbsp;g).<ref>{{ Cyt

}}</ref> Wybór posypek wzrósł proporcjonalnie do wielkości bajglaThe choice of sprinkles has grown proportionally to size of the bagel itself; można je teraz kupić m.in. z&nbsp;makiemyou can now have bagels sprinkled with poppy seeds, kminkiemcaraway, sezamemsesame seeds, solągarlic powder, czosnkiemonion flakes, cebuląblueberries, borówkamiraisins, rodzynkamichocolate chips, czekoladącinnamon… and of course, cynamonem, no i&nbsp;oczywiście – ze wszystkim naraz (tzw. ''everything bagel'')at once.<ref>{{Cyt

I tak nowojorskie bajgle i&nbsp;krakowskie obwarzanki, choć wywodzą się od tego samego wypieku z&nbsp;dawnej stolicy królów polskichAnd so, divergent evolutionary paths have led to ostatecznie podążyły różnymi liniami ewolucyjnymi''obwarzanki'' in Cracow and bagels in America. Aż wreszcie w&nbsp;But in 2001&nbsp;r. historia potoczyła się obwarzankiem i&nbsp;bajgle wróciły do Krakowa, kiedy history came a full circle and the bagels finally returned to Amerykanin Cracow. This was when the American Nava DeKime założył na Kazimierzu kawiarnię came to Kazimierz, the former Jewish district of Cracow, and opened Bagelmama – pierwszy w&nbsp;lokal w&nbsp;Krakowie, gdzie można kupić bajgle zamiast obwarzankówthe first café in Cracow where you can buy bagels instead of ''obwarzanki''.